Media, oddziałując na jednostkę, oddziałują również na całe społeczeństwo. Z pewnością w sposób pozytywny, i negatywny. Współczesne mass media rozpoczynają swój konflikt z odbiorcami od badania ich opinii. Znając potrzeby ludzi, i te uświadomione, i te nieuświadomione, wychodzą im naprzeciw. Oferta medialna jest więc adekwatna do oczekiwań społecznych. Opracowana lista przyjemności społecznych, uwzględniająca jedynie wartości niższe, staje się podstawą tworzonych programów, które potem mają najwyższą oglądalność. Przekaz medialny koncentruje się prawie wyłącznie na wartościach niższych, przyjemnościowych i hedonistycznych. Nie ma w nim odpowiedzialności, wartości religijnych i poświęcenia dla drugiego człowieka.
Do społecznych konsekwencji niewłaściwego odbioru mass mediów należą:
Wyobcowanie człowieka ze świata realnego
Cechami specyficznymi współczesnego społeczeństwa konsumpcyjnego są: wielość, różność, rozmaitość, heterogeniczność, nieokreśloność, fragmentaryczność, niespójność, pluralizm, przypadkowość, ambiwalencja. Akcentuje się to, co żywiołowe i chaotyczno asystemowe i nieracjonalne. Pojawia się trój przymierze wartości dominujących: swobody różnorodności i tolerancji. Człowiek bombardowany setkami informacji płynących ze środków masowego przekazu, niekiedy sprzecznych i wzajemnie się wykluczających, nie może uporządkować proponowanych mu wzorców i koncepcji według swoich dotychczasowych zasad. Wielość sprzecznych informacji stwarza zagrożenie dla optymalnego funkcjonowania człowieka. Człowiek w natłoku informacji, których nie potrafi w całości przetworzyć i odnieść do własnego systemu wartości, czuje się zagrożony i bezsilny, skłonny do działań konformistycznych i okazjonalnych. Człowiek taki jest skłonny poddać się modzie, propozycjom medialnym, które do niego docierają. Szczególnie atrakcyjne są przekazy oferujące natychmiastową przyjemność i zaspokojenie wszystkich potrzeb odbiorcy. Media uzyskują widza zaangażowanego, obywatela kultury konsumpcyjnej.
Osłabienie tożsamości narodowej i wartości chrześcijańskich
Kultura Zachodu zalewa naszą kulturę stylem proponującym życie pozbawione odpowiedzialności za jego godność i kształt. Wyraźna jest w kulturze popularnej marginalizacja wartości chrześcijańskich. Media preferują w swoim przekazie trendy kultur obcych, zapominając lub celowo pomijając polskie wartości narodowe. Podobne stanowisko zajmują mass media odnośnie do religii. Programy o tematyce religijnej zajmują najmniejszą część ramówki radia i telewizji. Często postawy proreligijne zostają w mediach wyśmiewane i karykaturyzowane. Ponadto nagminnym zjawiskiem jest izolowanie religii od innych dziedzin kultury . Wiedza, etyka czy polityka, pozbawione religii, zostają pozbawione prawdy obiektywnej, co prowadzi do relatywizmu moralnego we wszystkich dziedzinach życia. Zagrożenia moralne to przede wszystkim łatwy i niekontrolowany dostęp dzieci i młodzieży do informacji o treściach niepożądanych. Okazuje się, że nie istnieją żadne naprawdę skuteczne filtry, które uniemożliwią dotarcie do stron moralnie nagannych.
Konsumpcyjny styl życia
Konsumpcjonizm obecny w mediach nie pozostaje obojętny w odniesieniu do rozwoju młodego pokolenia. Młodzi ludzie, bowiem, czerpią z mediów wiedzę o świecie. Są skłonni przyjmować za prawdziwe wzorce społecznych zachowań przedstawione w mediach. Wśród dzieci i młodzieży bardziej popularne są zachowania z rodzin występujących w serialach telewizyjnych niż normy i wartości obecne w ich realnych rodzinach. Młodzież uczy się zachodniego, tak zwanego „modnego" stylu życia, w którym naczelne miejsce w systemie wartości zajmują przyjemności pozbawione odpowiedzialności. Telewizja czy komputer stają się obecnie modnym środkiem wychowawczym. Zastępują często rodziców skoncentrowanych na pracy. To właśnie telewizja i inne środki masowej komunikacji w dużej mierze kształtują postawy dzieci i młodzieży. Od treści przekazów medialnych zależy stosunek młodego pokolenia do świata, społeczeństwa, wartości narodowych i do drugiego człowieka.
Osłabienie komunikacji w rodzinie
Telewizja jest wrogiem komunikacji w rodzinie. Jakże często zdarza się, że cała rodzina siedzi przed telewizorem razem - nie wspólnie, lecz obok siebie. Są w jednym miejscu, ale nie mają kontaktu ze sobą, każdy z nich jest w kontakcie z bohaterem filmu, redaktorem programu czy sprawozdawcą sportowym. Dziecko wielokrotnie prosi ojca lub matkę o obejrzenie rysunku czy budowli z klocków, rodzice jednak, zajęci oglądaniem filmu, albo w ogóle nie słyszą prośby, albo odtrącają dziecko. Kilkakrotnie odpychane, z coraz mniejszym zapałem podejmuje kolejne próby nawiązania kontaktu i zwrócenia na siebie uwagi. W rodzinach spędzających dużo czasu przed telewizorem więzi między poszczególnymi członkami stopniowo się rozluźniają. Gdy rodzina jest pogrążona w telewizyjnym transie, nie ma czasu na rozmowę, na wymianę myśli, uczuć, przekazywanie wartości. Mówiąc o telewizji jako przeszkodzie komunikacji w rodzinie, można pokusić się również o odwrotne stwierdzenie: ludzie, którzy potrafią cieszyć się sobą, nie popadają w telewizyjne uzależnienie. Potrafią oni uchronić przed nim także swoje dzieci, ukazując im znacznie bogatszy, piękniejszy i ciekawszy świat od tego ze szklanego ekranu.
Zagubienie
Kolejną cechą współczesności jest zagubienie ludzi. W relatywizmie kulturowym zwłaszcza młodzież nie może odnaleźć własnej tożsamości i systemu wartości. Młodzi funkcjonują według zasady „tu i teraz". Ich system wartości jest także na „tu i teraz". W zależności od sytuacji wartość staje się przywarą, a przywara wartością. Najpopularniejszym mechanizmem obronnym przed niezrozumieniem rzeczywistości jest dzisiaj ucieczka w świat iluzyjnych gier czy wirtualnej rzeczywistości. Świat iluzji kreowany jest nie tylko w rzeczywistości wirtualnej i grach wideo, lecz także w telewizji. Przykładem jest Music Television, która w perfekcyjny sposób wykreowała świat iluzji. Music Television zaciera granice między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, co stwarza iluzyjność czasu i przestrzeni. Krańcowym przypadkiem negatywnego oddziaływania mediów elektronicznych są twierdzenia wysuwane przez Williama Borroughsa, autora Nagiego lunchu. Akceptuje on cyberprzestrzeń jako swój świat, przy czym formuje żądania uwolnienia człowieka z ograniczeń materialnego ciała poprzez rozwój technologii.
Anonimowość
Zagrożeniem społecznym wynikającym ze świata elektroniki jest anonimowość. W sieci funkcjonują idealne obrazy realnych konsumentów. Zmianie ulega: wiek, imię, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, a nawet płeć. Wydarzenia ostatnich miesięcy dostarczają dowodów na tragiczne konsekwencje korzystania z Internetu przez młodzież. W Anglii została uprowadzona nastolatka, która w sieci podawała się za osobę pełnoletnią i nawiązała kontakt z dojrzałym mężczyzną. Wydarzenie to wywołało dyskusję na temat korzystania z Internetu przez niepełnoletnich.
Przestępczość komputerowa
Omawiając społeczne skutki uzależnienia od mass mediów, należy wspomnieć także o przestępczości komputerowej, która jest formą przestępstwa przeciwko własności i mieniu. Powszechne jest nielegalne kopiowanie programów na własny użytek, wynikające z dużego zapotrzebowania na nie i zarazem wysokich cen oryginalnych egzemplarzy. Istnieje także zawodowe piractwo komputerowe, któremu nie są w stanie przeszkodzić granice państwowe.
Podsumowując rozważania na temat szkód wynikających z niewłaściwego używania lub nadużywania mass mediów, należy przypomnieć, że siła i jakość oddziaływania mediów na człowieka zależy przede wszystkim od cech jego osobowości, a w przypadku dzieci przede wszystkim od środowiska wychowawczego. Ze względu na tak dużą różnorodność osobowości w społeczeństwie nie można mówić o uniwersalnym modelu odbiorcy medialnego. Ogólne cechy tego modelu są jednak wyraźne. Współczesny konsument kultury popularnej chce być odbiorcą aktywnym, kontrolującym rzeczywistość. Czy jednak jest to możliwe? Człowiek znajdujący się w świecie przeładowanym informacją nie jest w stanie odebrać i przetworzyć wszystkich informacji, które do niego napływają. Niejednokrotnie podejmuje decyzje, opierając się na informacjach niepełnych, szczątkowych, które są mocno zabarwione emocjonalnie, lub na najczęściej powtarzanych. Zwłaszcza w tych dziedzinach, które są człowiekowi mniej znane, jest on w stanie przyjąć za prawdziwe treści uzyskane z mediów. Przykładem są np. wzorce zachowań seksualnych, moda, style wychowawcze.
Współczesny człowiek świadomie poszukuje w mediach informacji i rozrywki, nieświadomie natomiast dąży do zaspokojenia różnych potrzeb psychicznych. Mass media, zaspokoiwszy potrzeby człowieka, oddziałują na niego poprzez przekazywane treści. Niebezpieczeństwo tkwi w tym, że w przekazie medialnym niekiedy trudno jest odróżnić prawdę od fałszu, a rzeczywistość od iluzji.
Media
J. Chwaszcz, M.Pietruszka, ks. D. Sikorski SDS
s. 131-138
Patroni medialni: