Wstęp

Wśród niezwykłych wynalazków techniki, które zwłaszcza w najnowszych czasach ludzki geniusz z pomocą Bożą rozwinął spośród rzeczy stworzonych, Matka Kościół ze szczególnym zainteresowaniem przyjmuje i popiera te, które w największym stopniu dotyczą ducha ludzkiego i które otworzyły nowe drogi bardzo łatwego przekazywania wszelkiego rodzaju informacji, przemyśleń i zaleceń. Wśród tych właśnie wynalazków wyróżniają się środki, które ze swej natury zdolne są bezpośrednio wpływać nie tylko na poszczególnych ludzi, lecz także na zbiorowości i na całą społeczność ludzką, a mianowicie: prasa, kino, radio, telewizja i inne tym podobne, które dlatego słusznie można nazwać środkami społecznego przekazu.

2. Matka Kościół ma świadomość, iż o ile te środki zostaną wykorzystane w sposób właściwy, mogą przynieść rodzajowi ludzkiemu skuteczną pomoc, ponieważ służą odprężeniu i bardzo się przyczyniają do kształcenia umysłów oraz do rozszerzania i umacniania królestwa Bożego. Zdaje sobie jednak również sprawę z tego, że ludzie mogą ich użyć wbrew zamysłowi Boskiego Stwórcy i obrócić na swą własną niekorzyść. Kościół odczuwa macierzyński ból z powodu szkód, jakich wskutek nader niewłaściwego ich użycia często doznaje ludzka społeczność. Dlatego święty Sobór, podejmując w tak ważnej sprawie pełną uwagi troskę papieży i biskupów, uznaje, że spoczywa na nim obowiązek rozpatrzenia najważniejszych zagadnień związanych ze środkami społecznego przekazu. Ufa ponadto, że jego nauka i wymagania ukazane w ten sposób przyczynią się nie tylko do zbawienia chrześcijan, ale i do postępu całej wspólnoty ludzkiej.

Rozdział I

3. Kościół katolicki został ustanowiony przez Chrystusa Pana, aby nieść zbawienie wszystkim ludziom i z tego względu zobowiązany jest do głoszenia Ewangelii, dlatego uznaje on że do jego obowiązków należy głoszenie orędzia zbawienia, również za pomocą środków społecznego przekazu, i pouczanie ludzi o właściwym ich wykorzystywaniu.

Kościołowi z natury przysługuje więc prawo posiadania i stosowania wszystkich tego rodzaju środków w takim zakresie, w jakim są niezbędne lub pożyteczne w chrześcijańskim wychowaniu i we wszelkich działaniach podejmowanych dla zbawienia dusz. Na pasterzach zaś spoczywa obowiązek takiego pouczania i kierowania wiernymi, aby oni – również dzięki pomocy tych środków – zmierzali do zbawienia i doskonałości własnej oraz całej rodziny ludzkiej.

Szczególne zadanie ludzi świeckich polega na ożywianiu tego rodzaju środków duchem humanizmu i chrześcijaństwa, aby w pełni odpowiadały one wielkim oczekiwaniom społeczności ludzkiej i Bożemu zamysłowi.

4. Do właściwego użytkowania tych środków konieczne jest zwłaszcza to, aby wszyscy, którzy się nimi posługują, znali zasady porządku moralnego i wiernie je w tym zakresie wcielali w życie. Winni zatem stosownie do specyficznej natury każdego z tych środków uwzględniać treść przekazu. Równocześnie powinni mieć przed oczami wszystkie związane z tym okoliczności, to jest cel, osoby, miejsce, czas oraz inne, w których ten przekaz się dokonuje, a które mogą zmienić lub zgoła zniekształcić jego wartość moralną. Zalicza się do nich sposób funkcjonowania właściwy dla każdego z tych środków, to znaczy ich siłę oddziaływania, która może być tak wielka, że ludzie, zwłaszcza nieprzygotowani, z trudem są zdolni ją dostrzec, krytycznie ustosunkować się do niej, czy odrzucić, jeżeli zajdzie taka potrzeba.

5. Szczególnie konieczne jest, aby wszyscy zainteresowani wykształcili w sobie prawe sumienie w zakresie wykorzystania tych środków, zwłaszcza w odniesieniu do niektórych kwestii będących w naszej epoce przedmiotem nader gwałtownych sporów.

Pierwsza z tych kwestii dotyczy tak zwanej informacji, czyli zbierania i rozpowszechniania wiadomości. Jest rzeczą jasną, że ze względu na postęp współczesnego społeczeństwa ludzkiego i na coraz ściślejsze więzy łączące jego członków, okazała się ona nadzwyczaj pożyteczna i niezwykle potrzebna. Publiczne bowiem i szybkie przekazywanie informacji o wydarzeniach i sprawach dostarcza poszczególnym ludziom pełniejszej i aktualnej wiedzy na ich temat, tak że mogą oni sami wnosić skuteczny wkład w dobro ogólne i wspólnie łatwiej popierać szerszy postęp całego społeczeństwa. Społeczność ludzka posiada zatem prawo do informacji o tych sprawach, które – stosownie do warunków każdego człowieka – odnoszą się bądź do pojedynczych ludzi, bądź do społeczności. Właściwe wykorzystanie tego prawa wymaga jednak, aby przekaz był zawsze prawdziwy co do swego przedmiotu oraz integralny, przy zachowaniu sprawiedliwości i miłości. Ponadto, co do sposobu przekazywania, wiadomość powinna być godziwa i stosowna, to znaczy święcie respektować prawa moralne oraz prawa należne człowiekowi i szanować jego godność zarówno w gromadzeniu, jak i publikowaniu wiadomości; nie każda bowiem wiedza przynosi pożytek, „miłość zaś buduje” (1 Kor 8,1).

6. Druga kwestia dotyczy relacji między tym, co nazywa się prawami sztuki, a normami prawa moralnego. Ponieważ mnożące się w tej sprawie kontrowersje nierzadko wywodzą się z fałszywych doktryn etycznych i estetycznych, Sobór poucza, że wszyscy powinni bezwzględnie uznawać prymat obiektywnego porządku moralnego. Przewyższa on bowiem wszystkie inne porządki spraw ludzkich, choćby o wielkim znaczeniu – nie wyłączając estetycznego – oraz ustanawia właściwe relacje między nimi. Jedynie bowiem porządek moralny ujmuje człowieka – stworzenie Boże obdarzone rozumem i powołane do rzeczy wyższych – w całej jego naturze. Właśnie porządek moralny, o ile tylko jest w całości i wiernie zachowywany, prowadzi człowieka do osiągnięcia pełnej doskonałości i szczęścia.

7. Po trzecie, ukazywanie, również za pośrednictwem środków społecznego przekazu, zła moralnego w opowiadaniu, w opisie lub obrazie może niewątpliwie służyć głębszemu poznaniu i odkrywaniu człowieka oraz ukazywaniu i podkreślaniu wzniosłości prawdy i dobra, gdy zastosuje się odpowiednie dramatyczne środki wyrazu. Jednakże aby środki te nie przynosiły duszom raczej szkody niż pożytku, winny być całkowicie podporządkowane zasadom moralnym, zwłaszcza jeżeli chodzi o sprawy, które wymagają należnego poszanowania, albo o takie, które budzą niskie instynkty w człowieku zranionym grzechem pierworodnym.

8. Ponieważ publicznie wyrażane opinie wywierają dzisiaj ogromny i to autorytatywny wpływ na prywatne i publiczne życie obywateli wszystkich warstw, jest rzeczą konieczną, aby wszyscy członkowie społeczeństwa wypełniali swoje obowiązki sprawiedliwości i miłości również w tej dziedzinie. Za pomocą tych środków niechaj przyczyniają się także do kształtowania i rozpowszechniania słusznej opinii publicznej.

9. Szczególnym zobowiązaniom podlegają wszyscy odbiorcy, to znaczy czytelnicy, widzowie i słuchacze, którzy z osobistego i wolnego wyboru korzystają z przekazów rozpowszechnianych za pomocą tych środków. Właściwy bowiem wybór wymaga, aby w pełni popierali oni wszystko to, co wyróżnia się z moralnego, naukowego lub artystycznego punktu widzenia, unikali zaś tego, co stałoby się dla nich powodem lub okazją do poniesienia uszczerbku duchowego, lub tego, co przez zły przykład może innych narazić na niebezpieczeństwo albo stanąć na przeszkodzie dobrym przekazom, a wspierać złe; najczęściej dzieje się tak przez opłacanie producentów, którzy stosują te środki jedynie z pobudek materialnych.

Odbiorcy zatem, zobowiązani do wypełniania prawa moralnego, nie powinni zaniedbywać obowiązku informowania się w porę na temat ocen, jakie w tych sprawach wygłasza kompetentny autorytet, i stosowania się do nich zgodnie z normami prawego sumienia. Aby zaś łatwiej mogli się opierać niewłaściwym radom, w pełni natomiast iść za dobrymi wskazaniami, powinni dbać o kierowanie i kształtowanie swojego sumienia za pomocą odpowiednich środków.

10. Odbiorcy, zwłaszcza młodsi, niech starają się przyzwyczajać do umiarkowania i dyscypliny w korzystaniu ze środków przekazu; niech ponadto starają się głębiej zrozumieć to, co oglądają, słyszą lub czytają; niech dyskutują o tych sprawach z wychowawcami i specjalistami oraz uczą się właściwie je oceniać. Rodzice zaś niech pamiętają, że ich obowiązkiem jest pilnie czuwać, aby widowiska, filmy i inne tym podobne zjawiska, które są wrogie wierze lub obyczajom, nie przekraczały progu domu i aby dzieci z tych rodzin nie spotykały ich nigdzie indziej.

11. Szczególna powinność moralna w zakresie prawidłowego korzystania ze środków społecznego przekazu spoczywa na dziennikarzach, pisarzach, aktorach, reżyserach, scenarzystach, wydawcach, dystrybutorach, producentach, handlowcach, krytykach i tych wszystkich, którzy w jakikolwiek sposób uczestniczą w wytwarzaniu i rozpowszechnianiu programów; jest bowiem rzeczą zupełnie jasną, jakie i jak wielkiej wagi obowiązki na nich spoczywają w obecnych warunkach społecznych, skoro właśnie oni przez informowanie lub zachęcanie mogą prowadzić rodzaj ludzki na właściwy lub zgubny sposób.

Obowiązkiem ich będzie taka koordynacja spraw ekonomicznych, politycznych czy artystycznych, aby nigdy nie były one przeciwne dobru wspólnemu. Jest rzeczą godną polecenia, aby dla skuteczniejszego osiągnięcia tego celu zapisywali się do związanych z ich zawodem stowarzyszeń, które nakładają na swoich członków obowiązek poszanowania praw moralnych w zakresie działań i obowiązków zawodowych – o ile będzie to konieczne nawet poprzez zawarcie porozumienia w sprawie przestrzegania kodeksu moralnego.

Zawsze zaś niech pamiętają, że dużą część czytelników i widzów stanowi młodzież, która potrzebuje prasy i widowisk dostarczających godziwej rozrywki, a jednocześnie pociągających umysły ku wartościom wyższym. Ponadto niechaj dbają, aby programy o tematyce religijnej powierzane były do opracowania osobom godnym i doświadczonym oraz by były prowadzone z należytym szacunkiem.

12. Władza publiczna ma w tym zakresie szczególne zobowiązanie ze względu na dobro wspólne, któremu te środki są podporządkowane. Jest bowiem powinnością tej właśnie władzy, zgodnie z jej zadaniem, bronić i strzec prawdziwej i słusznej wolności informacji – szczególnie w tym, co dotyczy informacji prasowej, której dzisiejsze społeczeństwo bardzo potrzebuje do swego rozwoju – a także popierać religię, kulturę i sztuki piękne oraz troszczyć się o odbiorców, aby mogli swobodnie korzystać ze swoich słusznych praw. Jest poza tym obowiązkiem władzy publicznej wspomagać te inicjatywy, których – chociaż są bardzo pożyteczne szczególnie dla młodzieży – w inny sposób nie można by zrealizować.

Władza publiczna, która z urzędu troszczy się o dobro obywateli, jest zobowiązana do ogłaszania i sumiennego egzekwowania praw, do sprawiedliwej i czujnej troski o to, aby z niewłaściwego wykorzystania tych środków nie wynikały poważne zagrożenia dla moralności publicznej i rozwoju społecznego. Ta czujna troska nie ogranicza w najmniejszym stopniu wolności jednostek lub stowarzyszeń, zwłaszcza kiedy brak skutecznych gwarancji ze strony tych, którzy z racji wykonywanego zawodu posługują się tymi środkami przekazu.

Szczególnie młodzież należy chronić przed prasą i widowiskami, które są szkodliwe w jej wieku.

Rozdział II

13. Wszystkie dzieci Kościoła powinny jednomyślnie i zgodnie czynić wysiłki, aby środki społecznego przekazu bezzwłocznie były używane z największą rozwagą i skutecznością w rozlicznych zadaniach apostolskich, stosownie do wymogów czasu i okoliczności, w celu zapobiegania szkodliwym przedsięwzięciom w tych zwłaszcza miejscach, w których moralny i religijny rozwój wymaga bardziej intensywnego wysiłku.

Dlatego niech pasterze spieszą wypełniać swe powinności w tej dziedzinie, która łączy się tak ściśle z ich zwykłym obowiązkiem przepowiadania. Także świeccy, którzy współuczestniczą w stosowaniu tych środków, niech starają się dawać świadectwo Chrystusowi, wykonując swoje zadania biegle oraz w duchu apostolskim i udzielając bezpośredniego wsparcia pasterskiej misji Kościoła środkami technicznymi, ekonomicznymi, kulturalnymi i artystycznymi.

14. Przede wszystkim należy popierać dobrą prasę. Aby przepoić czytelników duchem w pełni chrześcijańskim, powinno się tworzyć i popierać prasę prawdziwie katolicką, wspieraną przez Kościół i zależną bądź to bezpośrednio od autorytetu samego Kościoła, bądź od poszczególnych katolików. Jej celem powinno być kształtowanie, umacnianie i popieranie opinii publicznej zgodnie z prawem naturalnym, naukami i wskazaniami katolickimi, a także upowszechnianie i wyjaśnianie wydarzeń dotyczących życia Kościoła. Wiernym zaś należy przypominać o konieczności czytania i rozpowszechniania prasy katolickiej w celu wyrobienia sobie chrześcijańskiego osądu na temat wszystkich wydarzeń.

Wszelkimi skutecznymi środkami należy wspierać i zabezpieczać produkcję oraz rozpowszechnianie filmów, zwłaszcza przeznaczonych dla młodzieży, które służą godziwej rozrywce, rozwojowi kulturalnemu i artystycznemu. Dokonuje się to przez wspieranie i zespalanie wysiłków i inicjatyw szanowanych twórców i dystrybutorów, przez wyróżnianie nagrodami filmów, które według opinii krytyków są godne pochwały, oraz przez popieranie i zrzeszanie kin prowadzonych przez katolickich i uczciwych przedsiębiorców.

Podobnie skutecznego wsparcia należy udzielać przede wszystkim dobrym audycjom radiowym i programom telewizyjnym, które są wartościowe dla rodzin. Szczególnie gorliwie powinny być popierane audycje katolickie, które nakłaniają słuchaczy i widzów do uczestniczenia w życiu Kościoła i przekazują im prawdy religijne. Tam, gdzie zajdzie taka potrzeba, należy z rozmysłem tworzyć katolickie stacje nadawcze, troszcząc się, aby ich audycje odznaczały się odpowiednim poziomem merytorycznym i skutecznością oddziaływania.

Ponadto należy się troszczyć, aby szlachetna i klasyczna sztuka teatralna, którą środki społecznego przekazu szeroko rozpowszechniają, wpływała na kulturę widzów i na kształtowanie obyczajów.

15. W celu zaspokojenia przedstawionych tu potrzeb powinno się odpowiednio kształcić księży, zakonników, a także świeckich, aby byli zdolni z należytą biegłością dostosowywać te środki do celów apostolstwa.

Przede wszystkim należy kształcić świeckich w zakresie technicznym, merytorycznym i moralnym przez zwiększanie liczby szkół, wydziałów i instytucji, gdzie dziennikarze, twórcy filmów, redaktorzy radiowi i telewizyjni, a także pozostali zainteresowani mogliby uzyskać pełną formację przesyconą duchem chrześcijańskim, szczególnie w zakresie społecznej nauki Kościoła. Powinno się również kształcić artystów scenicznych i im pomagać, aby swoją sztuką mogli służyć społeczności ludzkiej. Należy wreszcie starannie przygotowywać krytyków literackich, filmowych, radiowych, telewizyjnych i innych specjalności, którzy znaliby znakomicie swoją dziedzinę i którzy umieliby i byli skłonni wydawać takie opinie, w których zawsze we właściwym świetle ukazywana byłaby racja moralna.

16. Właściwe wykorzystanie środków społecznego przekazu, które są do dyspozycji odbiorców w różnym wieku i o różnym wykształceniu, wymaga dostosowanego pouczenia i wdrożenia odbiorców. Przedsięwzięcia zatem, które zmierzają do osiągnięcia tego celu – zwłaszcza gdy są przeznaczone dla młodzieży – w szkołach katolickich każdego stopnia, w seminariach oraz w zespołach apostolstwa świeckich należy popierać, mnożyć je i nimi kierować zgodnie z zasadami moralności chrześcijańskiej. Aby łatwiej można było tego dokonać, należy przy katechizowaniu przedstawiać i wyjaśniać naukę katolicką w tym zakresie.

17. Nie godzi się zgoła, aby dzieci Kościoła biernie znosiły krępowanie i ograniczanie słowa zbawienia powodowane trudnościami technicznymi i kosztami finansowymi – niewątpliwie bardzo wielkimi – które są związane z tymi urządzeniami. Dlatego ten święty Sobór poucza, że właśnie dzieci Kościoła są zobowiązane do utrzymywania i wspierania dzienników katolickich, wydawnictw periodycznych i przedsięwzięć filmowych, stacji nadawczych oraz audycji radiowych i telewizyjnych, których szczególnym celem winno być szerzenie i obrona prawdy oraz troska o chrześcijańskie wychowanie społeczeństwa ludzkiego. Równocześnie Sobór usilnie wzywa stowarzyszenia i poszczególne osoby, które posiadają odpowiednio duże możliwości ekonomiczne lub techniczne, aby swoimi zasobami i doświadczeniem chętnie i szczodrze wspierały te środki, ponieważ służą one zarówno kulturze w prawdziwym tego słowa znaczeniu, jak i apostolstwu.

18. W celu skuteczniejszego umacniania różnorodnych form apostolstwa w zakresie środków społecznego przekazu, zgodnie z postanowieniem biskupów, należy ustanowić we wszystkich diecezjach świata dzień, w którym każdego roku wierni będą pouczani o swoich obowiązkach pod tym względem, zachęcani do zanoszenia w tej intencji modlitw i do składania na ten cel ofiar, które winny być przeznaczane na organizowanie i utrzymywanie instytucji i przedsięwzięć popieranych na tym polu przez Kościół, stosownie do potrzeb świata katolickiego.

19. W wypełnianiu zwierzchniej opieki pasterskiej w zakresie środków społecznego przekazu papież ma do dyspozycji specjalny urząd Stolicy Apostolskiej1.

20. Zadaniem zaś biskupów będzie czuwanie nad tego rodzaju działaniami i przedsięwzięciami we własnych diecezjach oraz ich popieranie, a także, o ile odnoszą się do apostolstwa publicznego, koordynowanie, nie wyłączając tego, co pozostaje w gestii zakonów wyjętych spod ich jurysdykcji.

21. Ponieważ zaś skuteczne apostolstwo na rzecz całego narodu wymaga zjednoczenia inicjatyw i wysiłków, dlatego ten święty Sobór postanawia i zaleca, aby wszędzie powoływano i wszelkimi środkami wspierano narodowe urzędy do spraw prasy, kinematografii, radiofonii i telewizji. Szczególnym więc zadaniem tych urzędów ma być troska o właściwe kształtowanie świadomości wiernych w zakresie stosowania tych środków, a także wspieranie i koor­dynowanie wszystkiego, cokolwiek na tym polu podejmowane jest przez katolików.

W każdym narodzie kierowanie nimi winno być powierzone specjalnemu gremium biskupów lub określonemu delegowanemu biskupowi; w urzędach tych powinni być reprezentowani także świeccy, którzy są biegli w nauce katolickiej i posiadają rzeczową wiedzę na temat środków społecznego przekazu.

22. Ze względu na to, że oddziaływanie tych środków wykracza poza granice narodów i poszczególne osoby czyni niejako obywatelami całej społeczności ludzkiej, przedsięwzięcia narodowe w tej dziedzinie powinny być koordynowane także na płaszczyźnie międzynarodowej. Urzędy, o których mowa w pkt. 21, winny skutecznie współpracować z odpowiadającymi im międzynarodowymi stowarzyszeniami katolickimi. Te zaś międzynarodowe stowarzyszenia katolickie uzyskują zatwierdzenie prawne jedynie od Stolicy Apostolskiej i jej podlegają.

Klauzule

23. Aby wszystkie zasady i normy tego świętego Soboru w zakresie środków społecznego przekazu mogły być wprowadzone w życie, na podstawie wyraźnego polecenia Soboru, urząd Stolicy Apostolskiej, o którym mowa w pkt. 19, powinien wydać przy współpracy specjalistów różnych narodowości instrukcję pastoralną.

24. Święty Sobór wyraża ponadto nadzieję, iż ten przekaz jego pouczeń i norm zostanie chętnie przyjęty i wiernie będzie przestrzegany przez wszystkich członków Kościoła, którzy z tego powodu, korzystając również ze środków pomocniczych, nie tylko nie doznają szkody, lecz na wzór soli i światła staną się zaprawą ziemi i światłością świata. Prócz tego Sobór wzywa wszystkich ludzi dobrej woli, a zwłaszcza kierujących tymi środkami, aby starali się je spożytkować jedynie dla dobra społeczności ludzkiej, której los z każdym dniem coraz bardziej zależy od ich właściwego użycia. Dlatego jak przez dawne dzieła sztuki, tak też przez te nowe wynalazki niechaj będzie uwielbione imię Pańskie, stosownie do słów Apostoła: „Jezus Chrystus – wczoraj i dziś, ten sam także na wieki” (Hbr 13,8).

Klauzule

To wszystko, co zostało wyrażone w tym dekrecie, także w szczegółach zyskało uznanie Ojców świętego Soboru. A My, na mocy władzy apostolskiej udzielonej Nam przez Chrystusa, razem z czcigodnymi Ojcami w Duchu Świętym to zatwierdzamy, postanawiamy i ustalamy oraz nakazujemy ogłosić te postanowienia Soboru na chwałę Bożą.

W Rzymie, u Świętego Piotra, dnia 4 grudnia 1963 roku

Ja, PAWEŁ, Biskup Kościoła Katolickiego
© Pallottinum, Poznań 2002.

1 Ojcowie Soboru, popierając chętnie prośbę Sekretariatu ds. Prasy i Widowisk, pokornie proszą Ojca Świętego, aby zadania i kompetencje tego urzędu zostały rozszerzone na wszystkie środki społecznego przekazu, nie wyłączając prasy, z powołaniem do niego ekspertów różnych narodów, także świeckich.