Tkanie opowieści

Scenariusz lekcji religii do Orędzia papieża Franciszka na 54. Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu 2020

Autor: ks. Łukasz Boruch

szkoła ponadpodstawowa

Cele katechetyczne – wymagania ogólne:
•    analiza i interpretacja myśli zawartych w Orędziu papieża Franciszka na 54. Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu;
•    kształtowanie postawy otwartości i zaufania wobec Słowa Bożego, które pragnie w sposób osobowy zinterpretować nasze życie.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe:

Wiedza

Po katechezie uczeń:
•    definiuje pojęcie mitu;
•    konstruuje samodzielne wypowiedzi na temat orędzia;
•    porządkuje wiedzę na temat opowiadania;
•    wymienia funkcje opowiadania.

Umiejętności:
•    analizuje tekst orędzia papieskiego;
•    projektuje różne formy przekazu na temat orędzia;
•    tworzy rysunek, pracę plastyczną itp. związane z orędziem.

Postawy:
•    angażuje się w pracę w grupie;
•    włącza się w dyskusję.

Nacobezu

Na dzisiejszej lekcji:
•    poznasz orędzie papieża;
•    odkryjesz bogactwo znaczenia opowieści w życiu człowieka;
•    zrozumiesz znaczenie mitu w kulturze.

Formy organizacji zajęć: zbiorowa, grupowa, partnerska, indywidualna.

Metody dydaktyczne: rozmowa kierowana, analiza artykułu, praca plastyczna, słuchowisko, wyszukiwanie informacji, mapa myśli, wywiad, nagranie filmu, napisanie reportażu.

Środki dydaktyczne: fragmenty Orędzia papieża Franciszka na 54. Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu, tekst artykułu Marty Wielek, O Bogu, który kocha opowieści i człowieku, który lubi opowiadać, „List”, luty 2009; Łukasz Boruch, Tożsamość narracyjna Chrystusa w ujęciu Adolphe’a Gesché. Studium metodologiczno-chrystologiczne, fragment wstępu do pracy dyplomowej (niewydanej), Poznań 2011.

Schemat zajęć

I. Wprowadzenie

1. Propozycja modlitwy:

Panie Jezu, dziękujemy Ci, że nas tutaj dzisiaj zgromadziłeś, że kształtujesz nasze życie przez różne opowieści, których nie tylko słuchamy, ale jesteśmy ich uczestnikami. Pozwól nam doświadczyć, że nasza historia jest święta, a Ty, Dobry Panie, chcesz w niej działać. Snuj historię mojego życia, jak sam tego pragniesz, i naucz mnie wpuszczać do mojego życia Twoje słowo. Amen.

2. Wprowadzając w tematykę zajęć, katecheta proponuje uczniom, żeby porozmawiali trzy minuty w parach, zadając sobie pytania:

•    Jaka opowieść usłyszana w dzieciństwie (prawdziwa lub fikcyjna) najbardziej utkwiła ci w pamięci?
•    Jak historie wpływają na nasze dalsze życie?
Chętni uczniowie relacjonują usłyszane odpowiedzi.
Nauczyciel czyta następujący tekst (lub prosi o odczytanie jednego z uczniów):
(Uwaga! Słowo „mit” jest użyte w tekście w znaczeniu opowieści).

Od najmłodszych lat towarzyszą nam różne historie: baśnie, rodzinne wspomnienia, pierwsze lektury. Domagamy się obrazów-fabuł, które wyjaśnią nam, co sprawia, że jesteśmy podobni do naszych rodziców, dlaczego wymaga się od nas określonego zachowania czy z jakiego powodu śpiewamy o niemowlęciu w żłóbku. Nie wyrastamy nigdy z tej skłonności, przenosimy ją tylko na inny poziom. Człowiek jest bowiem istotą, której nie wystarcza – jak zwierzętom – funkcjonowanie jedynie w obrębie świata przyrody. Potrzebuje swoim działaniom nadawać sens, a nic nie służy temu tak dobrze jak opowieści, które nazywamy też mitami, legendami, wyobrażeniami. Nie tylko tłumaczą nam one świat i wprowadzają nas w niego, ale również są inspiracją do działania. Jeden z badaczy mitów, psycholog Joseph Cambell, wymienia cztery funkcje, które spełniają mity.

Pierwsza to funkcja mistyczna – dzięki nim człowiek może zachwycić się światem i otworzyć na wymiar tajemnicy. Urzeczony rzeczywistością, o której opowiada mit, pragnie jej dotknąć i ją przeżywać.

Drugą jest funkcja kosmologiczna – mit w prosty sposób pokazuje człowiekowi, jak powstał i jak urządzony jest świat, w którym żyje. Chodzi tu zarówno o rozmaite mity o stworzeniu, mity założycielskie wspólnot, jak i najdrobniejsze historyjki, za pomocą których rodzice tłumaczą dziecku reguły obowiązujące w ich domu.

Trzecia to funkcja społeczna – zdarza się, że wokół jakiejś opowieści-mitu zorganizuje się pewna zbiorowość. Przyczynia się on wtedy do integracji społeczeństwa i wzrostu solidarności oraz stabilności kulturowej.

Ostatnie oddziaływanie mitu wiąże się z funkcją pedagogiczną – dostarcza on człowiekowi wiedzy o nim samym, określa normy jego postępowania i modeluje moralność (…) Snujemy te opowieści, bo one wyznaczają granice nas samych i naszego świata. Wskazują też, gdzie tkwi moc, która jest w stanie wpłynąć na życie człowieka, zmienić je i przewartościować.
(Marta Wielek, O Bogu, który kocha opowieści, i człowieku, który lubi opowiadać, „List”, luty 2009, s. 10).

3. Rozmowa o tekście:
•    Jakie funkcje opowieści wyróżnił J. Cambell?
•    Jakie znaczenie mają one dla współczesnego człowieka?
•    Która z funkcji opowieści wydaje się być najważniejsza i dlaczego?

II. Analiza Orędzia na 54. Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu

1. Praca w grupach

Papież Franciszek poświęcił znaczeniu opowieści tegoroczne Orędzie na 54. Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu. Pracując w grupach, uczniowie zapoznają się z fragmentami orędzia. Przydzielamy grupom odpowiedni fragment.

Grupa I („plastycy”)

A. Człowiek jest bytem opowiadającym. Od małego mamy głód historii, tak jak mamy pragnienie jedzenia. Mogą one mieć formę bajek, powieści, filmów, pieśni, wiadomości... (nr 1).

B. Historie wszystkich czasów mają wspólny „szkielet”: struktura zakłada obecność „bohaterów”, także tych zwyczajnych, którzy, by podążać za marzeniem, mierzą się z trudnymi sytuacjami, podejmują walkę ze złem, wzmocnieni siłą miłości, która czyni ich odważnymi (nr 1).

Polecenie: Przeczytaj fragmenty orędzia. Narysuj bohatera/bohaterkę, który utkwił ci najbardziej w pamięci.

Zadanie (tworzenie wystawy Mój bohater z dzieciństwa): Porozmawiaj w grupie i napisz:
•    Jak myślisz, dlaczego akurat ta postać pozostała w twojej pamięci?
•    Co wyrażają te postaci?
•    Do jakich cech tęsknimy? (do rysunków dopiszcie odpowiedzi na te pytania).

Grupa II („podcasterzy”)

C. Często w sieci komunikacyjnej, zamiast budujących opowiadań, które są spoiwem więzi społecznych i kulturowych, powstają historie destrukcyjne i prowokacyjne, które niszczą i rwą delikatne nici współistnienia. Zestawiają one razem niesprawdzone informacje, powtarzając wypowiedzi banalne i fałszywie przekonujące, uderzając hasłami nienawiści (nr 2).

Polecenie: Przeczytaj fragment orędzia. Na świecie są również narracje niekorzystne, złe, wyrażające to, co w człowieku najgorsze, najtrudniejsze. (Posłuchaj dowolnego fragmentu odcinka podcastu „Kryminatorium” lub innego o tematyce dotyczącej zbrodni, który można znaleźć na wszystkich darmowych serwisach podcastowych oraz na YouTube).

Zadanie: Porozmawiaj w grupie, stwórz miniscenariusz i nagraj krótki film (lub napisz minireportaż) podsumowujący zdobyte informacje oraz spróbuj je podsumować (jednak bez wartościowania moralnego): Dlaczego ludzie chcą słuchać takich opowieści?

Grupa III („dziennikarze śledczy”)

D. W epoce, w której fałszerstwo ukazuje się jako coraz bardziej wyrafinowane i osiąga zastraszający poziom (deepfake), potrzebujemy mądrości, aby zebrać i stworzyć opowiadania piękne, prawdziwe i dobre (nr 2).

Polecenie: Przeczytaj fragment orędzia. Z pomocą internetu wyszukaj najpopularniejsze fake newsy ostatnich miesięcy. Zapisz je.

Zadanie: Porozmawiaj w grupie i napisz: Dlaczego w sieci są snute tego typu opowieści? W jaki sposób można sobie z nimi poradzić?

Grupa IV („teolodzy”)

E. Pismo Święte jest Historią historii. Ile zdarzeń, ludów, osób nam przedstawia! Ona ukazuje od samego początku Boga, który jest równocześnie Stworzycielem i Narratorem (...) W tym znaczeniu Biblia jest wielką historią miłości między Bogiem a ludzkością. W jej centrum znajduje się Jezus: Jego życie jest spełnieniem planu miłości Boga do człowieka i równocześnie historii miłości człowieka do Boga (nr 3).

F. Historia Chrystusa nie jest dziedzictwem przeszłości, jest naszą historią, zawsze aktualną. Ona mówi nam, że Bóg wziął sobie do serca człowieka – nasze ciało, naszą historię, aż do stania się człowiekiem, ciałem i historią (nr 4).

Polecenie: Przeczytaj fragmenty orędzia. Następnie przypomnij sobie (lub skorzystaj z internetu) najważniejsze momenty z historii zbawienia.

Zadanie: Porozmawiaj w grupie na temat fragmentów historii zbawienia, które udało się wam przypomnieć lub odnaleźć. Następnie odpowiedz na pytanie: W jaki sposób te historie zostają ostatecznie „dopowiedziane”, wytłumaczone przez obecność Jezusa Chrystusa? Przygotuj mapę myśli na dużej kartce do zaprezentowania.

Grupa V („literaci”)

G. Każdy z nas zna różne historie pachnące Ewangelią, które dały świadectwo Miłości przemieniającej życie (nr 4).

H. W każde wielkie opowiadanie wkracza nasze opowiadanie. Kiedy czytamy Pismo Święte, historie świętych, także te teksty, które potrafiły odczytać duszę człowieka i wydobyć na światło jej piękno, Duch Święty może pisać w naszych sercach, odnawiając w nas pamięć tego, kim jesteśmy w oczach Boga (nr 5).

I. Opowiadanie Bogu naszej historii nigdy nie jest bezużyteczne, nawet wtedy, gdy kronika wydarzeń pozostaje niezmienna, zmienia się jednak sens i perspektywa (nr 5).

Polecenie: Przeczytaj fragment orędzia, następnie przypomnij sobie jak najwięcej historii inspirowanych Biblią. Mogą to być opowiadania, animacje, filmy, wiersze, książki.

Zadanie: Zapisz historie, które były wymieniane w grupie. Następnie opisz, w jaki sposób życie współczesnego człowieka może być inspirowane Biblią, innymi słowy: co daje nam obecność słowa Bożego w kulturze. Napisz wywiad z fikcyjnym twórcą, który inspiruje się Biblią. Spróbuj wniknąć w jego sposób myślenia o sztuce i wiarę.

III. Zakończenie

1. Uczniowie prezentują wyniki swojej pracy.
2. Nauczyciel czyta podsumowanie:

Adoplhe Gesché, XX-wieczny teolog, napisał, że „(...) musimy czytać wciąż na nowo, innym i samym sobie, wielkie mityczne i założycielskie opowieści – jesteśmy z nich «wykarczowani» (...) – te wielkie opowieści mówiące nam o celowości. Wciąż musimy posuwać się naprzód w zawsze aktualnych dążeniach rozumu, miłości i sensu, nigdy jednak nie mniemając ani nie wmawiając innym, że można nad nimi zapanować” (A. Gesché, Człowiek, Poznań 2005, s. 25). Trzeba na nowo opowiadać o Jezusie z Nazaretu (…) Wydarzenie Jezusa Chrystusa staje się bardziej czytelne, kiedy jest interpretowane w powiązaniu z historiami, które ludzie o Nim opowiadają. Wynikiem pierwszych opowieści o Zbawicielu jest spisanie Ewangelii według Mateusza, Marka, Łukasza i Jana, ale także Listy Apostolskie – szczególnie św. Pawła. Konsekwencją coraz pełniejszej recepcji tych dzieł jest podjęta w następnych wiekach refleksja chrystologiczna. Opowiadanie stanowi bardzo ważną część ludzkiej egzystencji, bowiem człowiek żyje, opowiadając. To narracja w znacznej części decyduje o tożsamości człowieka, dowodząc niejako jego osobowego charakteru. Z tego też tytułu można, a nawet trzeba uczynić z niej metodę naukowego dyskursu mówiącego o świecie osób. Dzięki metodzie narracyjnej można jeszcze lepiej zgłębić nie tylko samo opowiadanie, jego budowę czy treść, ale także niejako wkroczyć w świat tworzenia opowieści. Kim jest „opowiadający”? Jest nim każdy, kto tworzy „opowiadane” dzieło (o swoim życiu, życiu innych), chociaż tylko niektórzy przelewają je na papier. Spośród znanych nam wielkich narracji najbardziej interesującą jest opowieść o Jezusie przedstawiona przez ewangelistów. Dzięki niej możemy poznać dzieje Boga, który stał się Człowiekiem. W ten sposób wkraczamy w obszar badania tożsamości Chrystusa, najbardziej fascynującej postaci w dziejach ludzkości.
(Łukasz Boruch, Tożsamość narracyjna Chrystusa w ujęciu Adolphe’a Gesché. Studium metodologiczno-chrystologiczne, fragment wstępu do pracy dyplomowej [niewydanej] Poznań 2011).

3. Modlitwa papieża Franciszka na zakończenie katechezy do wspólnego odmówienia (fragment z orędzia):

Maryjo, Niewiasto i Matko, Ty tkałaś w łonie Słowo Boże, Ty opowiadałaś swoim życiem wspaniałe dzieła Boga. Wysłuchaj naszych historii, zachowaj je w swoim sercu i uczyń swoimi, również wtedy, gdy nikt nie chce ich słuchać. Naucz nas rozpoznawać dobry wątek, który kieruje historią. Wejrzyj na cały splot węzłów, w które uwikłane jest nasze życie, paraliżujących naszą pamięć. Twoje delikatne ręce mogą rozwiązać każdy węzeł. Niewiasto Ducha, Matko zaufania, inspiruj także nas. Pomagaj nam tworzyć historie pokoju, historie przyszłości. I wskazuj nam drogę wspólnego podążania (nr 5).

Załączniki

A. Człowiek jest bytem opowiadającym. Od małego mamy głód historii, tak jak mamy pragnienie jedzenia. Mogą one mieć formę bajek, powieści, filmów, pieśni, wiadomości... (nr 1).

B. Historie wszystkich czasów mają wspólny „szkielet”: struktura zakłada obecność „bohaterów”, także tych zwyczajnych, którzy, by podążać za marzeniem, mierzą się z trudnymi sytuacjami, podejmują walkę ze złem, wzmocnieni siłą miłości, która czyni ich odważnymi (nr 1).

C. Często w sieci komunikacyjnej, zamiast budujących opowiadań, które są spoiwem więzi społecznych i kulturowych, powstają historie destrukcyjne i prowokacyjne, które niszczą i rwą delikatne nici współistnienia. Zestawiają one razem niesprawdzone informacje, powtarzając wypowiedzi banalne i fałszywie przekonujące, uderzając hasłami nienawiści (nr 2).

D. W epoce, w której fałszerstwo ukazuje się jako coraz bardziej wyrafinowane i osiąga zastraszający poziom (deepfake), potrzebujemy mądrości, aby zebrać i stworzyć opowiadania piękne, prawdziwe, i dobre (nr 2).

E. Pismo Święte jest Historią historii. Ile zdarzeń, ludów, osób nam przedstawia! Ona ukazuje od samego początku Boga, który jest równocześnie Stworzycielem i Narratorem (...) W tym znaczeniu Biblia jest wielką historią miłości między Bogiem a ludzkością. W jej centrum znajduje się Jezus: Jego życie jest spełnieniem planu miłości Boga do człowieka i równocześnie historii miłości człowieka do Boga (nr 3).

F. Historia Chrystusa nie jest dziedzictwem przeszłości, jest naszą historią, zawsze aktualną. Ona mówi nam, że Bóg wziął sobie do serca człowieka – nasze ciało, naszą historię, aż do stania się człowiekiem, ciałem i historią (nr 4).

G. Każdy z nas zna różne historie pachnące Ewangelią, które dały świadectwo Miłości przemieniającej życie (nr 4).

H. W każde wielkie opowiadanie wkracza nasze opowiadanie. Kiedy czytamy Pismo Święte, historie świętych, także te teksty, które potrafiły odczytać duszę człowieka i wydobyć na światło jej piękno, Duch Święty może pisać w naszych sercach, odnawiając w nas pamięć tego, kim jesteśmy w oczach Boga (nr 5).

I. Opowiadanie Bogu naszej historii nigdy nie jest bezużyteczne, nawet wtedy, gdy kronika wydarzeń pozostaje niezmienna, zmienia się jednak sens i perspektywa (nr 5).

ks. Łukasz Boruch – kapłan diecezji bydgoskiej (od 2011), katecheta Zespołu Szkół nr 19 w Bydgoszczy, doktorant UAM, twórca internetowy (BiblioSHOT, KatoSHORT, Cudowne Dzieci Biblii, Katechezy dla dzieci na YouTube), maratończyk, poeta, związany z Ruchem Światło-Życie oraz Drogą Neokatechumenalną.