To, że KoÅ›cióÅ‚ interesuje siÄ™ Internetem jest szczególnym wyrazem jego zainteresowania Å›rodkami komunikacji spoÅ‚ecznej. PostrzegajÄ…c media jako wynik historycznego procesu naukowego, poprzez który ludzkość „postÄ™puje wciąż naprzód w odsÅ‚anianiu ukrytych w caÅ‚ym stworzeniu zasobów i wartoÅ›ci”1, KoÅ›cióÅ‚ czÄ™sto oznajmiaÅ‚ swe przekonanie, że sÄ… one, wedÅ‚ug sÅ‚ów Soboru WatykaÅ„skiego II, „wspaniaÅ‚ymi wynalazkami technicznymi”2, które już teraz wiele czyniÄ… dla sprostania potrzebom ludzkim, a mogÄ… uczynić jeszcze wiÄ™cej.
KoÅ›cióÅ‚ przyjÄ…Å‚ zasadniczo pozytywnÄ… postawÄ™ wzglÄ™dem mediów.3 Nawet potÄ™piajÄ…c poważne nadużycia, dokumenty Papieskiej Rady ds. Mediów staraÅ‚y siÄ™ wyjaÅ›nić, że „czysto cenzorskie nastawienie ze strony KoÅ›cioÅ‚a (...) nie jest ani wystarczajÄ…ce, ani stosowne”.4
CytujÄ…c encyklikÄ™ papieża Piusa XII Miranda Prorsus z 1957 roku, Instrukcja Pastoralna o Åšrodkach SpoÅ‚ecznego Przekazu Communio et Progressio, opublikowana w 1971 roku, podkreÅ›liÅ‚a nastÄ™pujÄ…cy punkt: „KoÅ›cióÅ‚ postrzega te media jako dary Boże, które, w zgodzie z Jego opatrznoÅ›ciowym zamiarem, jednoczÄ… ludzi w braterstwie i w ten sposób pomagajÄ… im wspóÅ‚dziaÅ‚ać z Jego planem zbawienia”.5 Jest to w dalszym ciÄ…gu nasz punkt widzenia i w ten sposób patrzymy również na Internet.
Historia komunikacji miÄ™dzyludzkiej, jak jÄ… rozumie KoÅ›cióÅ‚, jest czymÅ› w rodzaju dÅ‚ugiej podróży, wiodÄ…cej ludzkość „od budowy wieży Babel, wyrazu ludzkiej pychy, której upadek doprowadziÅ‚ do pomieszania jÄ™zyków i uniemożliwiÅ‚ wzajemne porozumiewanie siÄ™ ludzi (por. Rdz 11, 1-9), aż po PięćdziesiÄ…tnicÄ™ i dar jÄ™zyków, który pozwoliÅ‚ odbudować wzajemnÄ… komunikacjÄ™, skupionÄ… wokóÅ‚ Jezusa, dziÄ™ki dziaÅ‚aniu Ducha ÅšwiÄ™tego”.6 W życiu, Å›mierci i zmartwychwstaniu Chrystusa „dialog miÄ™dzy ludźmi znalazÅ‚ swój najwyższy ideaÅ‚ i najdoskonalszy przykÅ‚ad w Bogu, który staÅ‚ siÄ™ czÅ‚owiekiem i bratem”.7
Nowoczesne Å›rodki spoÅ‚ecznego przekazu sÄ… czynnikami kulturowymi, które majÄ… swój udziaÅ‚ w tej historii. Jak zauważa Sobór WatykaÅ„ski II, „choć należy starannie odróżniać postÄ™p ziemski od wzrostu Królestwa Chrystusowego, to przecież dla Królestwa Bożego nie jest obojÄ™tne, jak dalece postÄ™p ten może przyczynić siÄ™ do lepszego urzÄ…dzenia spoÅ‚ecznoÅ›ci ludzkiej”.8
PatrzÄ…c na Å›rodki spoÅ‚ecznego przekazu w tym Å›wietle widzimy, że „przyczyniajÄ… siÄ™ niemaÅ‚o do odprężenia i ubogacenia ducha oraz szerzenia i umacniania Królestwa Bożego.”9
DziÅ› odnosi siÄ™ to w szczególny sposób do Internetu, który pomaga w dokonywaniu siÄ™ rewolucyjnych zmian w handlu, edukacji, polityce, dziennikarstwie, stosunkach miÄ™dzynarodowych i miÄ™dzykulturowych – zmian nie tylko odnoÅ›nie tego, jak ludzie komunikujÄ… siÄ™, ale także jak rozumiejÄ… swoje życie. W dokumencie towarzyszÄ…cym Etyka w Internecie omawiamy te zagadnienia w ich wymiarze etycznym.10 W dokumencie niniejszym zastanawiamy siÄ™ nad implikacjami Internetu dla religii, a zwÅ‚aszcza KoÅ›cioÅ‚a Katolickiego.
KoÅ›cióÅ‚ zakÅ‚ada dwojaki cel w odniesieniu do mediów. Jednym aspektem jest zachÄ™canie do ich wÅ‚aÅ›ciwego rozwijania siÄ™ i odpowiedniego stosowania na rzecz rozwoju ludzkiego, sprawiedliwoÅ›ci i pokoju – dla budowania spoÅ‚eczeÅ„stwa na poziomie lokalnym, narodowym i wspólnotowym, w Å›wietle ogólnego dobra i w duchu solidarnoÅ›ci. BiorÄ…c pod uwagÄ™ wielkÄ… wagÄ™ Å›rodków spoÅ‚ecznego przekazu, KoÅ›cióÅ‚ pragnie „uczciwego i peÅ‚nego szacunku dialogu z osobami odpowiedzialnymi za Å›rodki przekazu” – dialogu, który odnosi siÄ™ przede wszystkim do ksztaÅ‚towania polityki medialnej.11 „Ze strony KoÅ›cioÅ‚a dialog ten pociÄ…ga za sobÄ… wysiÅ‚ki, aby zrozumieć media – ich cele, procedury, formy i gatunki, struktury wewnÄ™trzne i odmiany – aby zaofiarować wsparcie i zachÄ™tÄ™ dla osób zaangażowanych w pracÄ™ medialnÄ…. Na podstawie tego przychylnego zrozumienia i wsparcia możliwe jest proponowanie sensownych rozwiÄ…zaÅ„ co do usuwania przeszkód w rozwoju ludzkim i gÅ‚oszeniu Ewangelii.”12
Troska KoÅ›cioÅ‚a odnosi siÄ™ także do komunikacji w KoÅ›ciele i inicjowanej przez sam KoÅ›cióÅ‚. Taka komunikacja jest czymÅ› wiÄ™cej niż tylko ćwiczeniem siÄ™ w technice, znajduje bowiem „swój punkt wyjÅ›cia we wspólnocie miÅ‚oÅ›ci miÄ™dzy Boskimi Osobami i ich komunikowaniu siÄ™ z nami”, a wypeÅ‚niajÄ…c siÄ™, ta trynitarna wymiana „siÄ™ga ku ludzkoÅ›ci: Syn jest SÅ‚owem, wiecznie 'wypowiadanym' przez Ojca; a w Jezusie Chrystusie i przez Niego, Syna i SÅ‚owo wcielone, sam Bóg udziela siebie i swego zbawienia kobietom i mężczyznom”.13
Bóg nieustannie udziela siÄ™ ludzkoÅ›ci przez KoÅ›cióÅ‚, nosiciela i strażnika Jego Objawienia, którego żywemu urzÄ™dowi nauczania wyłącznie powierzone zostaÅ‚o zadanie autentycznej interpretacji Jego SÅ‚owa.14 Ponadto, KoÅ›cióÅ‚ sam jest communio, wspólnotÄ… osób i zgromadzeÅ„ eucharystycznych, wyrastajÄ…cych ze wspólnoty Trójcy i odzwierciedlajÄ…cych jÄ… 15; przekaz jest wiÄ™c czymÅ› [wynikajÄ…cym] z istoty KoÅ›cioÅ‚a. Z tego wÅ‚aÅ›nie, bardziej niż z jakiegokolwiek innego powodu, „koÅ›cielna praktyka przekazu powinna być przykÅ‚adna, odbijajÄ…c w sobie najwyższe standardy prawdziwoÅ›ci, rzetelnoÅ›ci, wrażliwoÅ›ci na prawa ludzkie i inne stosowne zasady i normy”.16
TrzydzieÅ›ci lat temu Communio et Progressio wskazaÅ‚o, że „wspóÅ‚czesne media dajÄ… nowe sposoby przedstawiania ludziom przesÅ‚ania Ewangelii”17. Papież PaweÅ‚ VI powiedziaÅ‚, że KoÅ›cióÅ‚ „czuÅ‚by siÄ™ winny przed Panem”, gdyby nie zdoÅ‚aÅ‚ wykorzystać tych mediów do ewangelizacji.18 Papież Jan PaweÅ‚ II nazwaÅ‚ media „pierwszym Areopagiem wspóÅ‚czesnych czasów” i oznajmiÅ‚, że „nie wystarcza zatem używać ich do szerzenia orÄ™dzia chrzeÅ›cijaÅ„skiego i Magisterium KoÅ›cioÅ‚a, ale trzeba włączyć samo orÄ™dzie w tÄ™ 'nowÄ… kulturÄ™', stworzonÄ… przez nowoczesne Å›rodki przekazu.”19. Czynienie tego jest jeszcze ważniejsze dziÅ›, ponieważ nie dość, że media majÄ… obecnie silny wpÅ‚yw na to, co ludzie myÅ›lÄ… o życiu, to jeszcze w dużym stopniu „doÅ›wiadczenie ludzkie samo w sobie jest doÅ›wiadczeniem mediów”.20
To wszystko ma zastosowanie do Internetu. Choć Å›wiat Å›rodków spoÅ‚ecznego przekazu „może siÄ™ czasem wydawać nie do pogodzenia z chrzeÅ›cijaÅ„skim orÄ™dziem, stwarza też wyjÄ…tkowe możliwoÅ›ci gÅ‚oszenia zbawczej prawdy Chrystusa caÅ‚ej ludzkiej rodzinie. Jako przykÅ‚ad można podać (...) pozytywny potencjaÅ‚ Internetu, zdolnego przenosić także religijne informacje i nauczanie poza wszelkie bariery i granice. Możliwość przemawiania do tak szerokiego krÄ™gu odbiorców nie istniaÅ‚a nawet w najbardziej fantastycznych wyobrażeniach tych, którzy gÅ‚osili EwangeliÄ™ przed nami. (...) Katolicy powinni odważnie 'otworzyć drzwi' Å›rodków przekazu Chrystusowi, tak aby Jego Dobra Nowina byÅ‚a gÅ‚oszona z dachów caÅ‚ego Å›wiata!”21
„Przekaz wewnÄ…trz KoÅ›cioÅ‚a i wychodzÄ…cy z niego jest zasadniczo przekazem Dobrej Nowiny Jezusa Chrystusa. Jest gÅ‚oszeniem Ewangelii jako prorockiego, wyzwalajÄ…cego sÅ‚owa mężczyznom i kobietom naszych czasów; jest Å›wiadectwem w obliczu radykalnego zeÅ›wiecczenia, na rzecz Boskiej prawdy i transcendentnego przeznaczenia osoby ludzkiej; jest Å›wiadectwem dawanym solidarnie razem z innymi wierzÄ…cymi wobec konfliktów i podziaÅ‚ów, na rzecz sprawiedliwoÅ›ci i wspólnoty ludów, narodowoÅ›ci i kultur”.22
Ponieważ gÅ‚oszenie Dobrej Nowiny ludziom uformowanym przez kulturÄ™ medialnÄ… wymaga wziÄ™cia pod rozwagÄ™ cech szczególnych samych mediów, KoÅ›cióÅ‚ potrzebuje obecnie zrozumienia Internetu. Jest to konieczne, aby prowadzić skuteczny dialog z ludźmi – zwÅ‚aszcza mÅ‚odymi – którzy przesiÄ…kniÄ™ci sÄ… doÅ›wiadczeniem tej nowej technologii, a także by móc jÄ… dobrze wykorzystać.
Media posiadajÄ… ważne korzyÅ›ci i zalety z religijnego punktu widzenia: „sÄ… źródÅ‚em wiadomoÅ›ci i informacji o wydarzeniach, ideach i osobistoÅ›ciach z życia religijnego oraz sÅ‚użą jako narzÄ™dzia ewangelizacji i katechezy. DzieÅ„ po dniu dostarczajÄ… inspiracji, niosÄ… otuchÄ™ i stwarzajÄ… sposobność do modlitwy ludziom zmuszonym do pozostawania w domach lub w instytucjach publicznych.”23. Poza i ponad tymi korzyÅ›ciami, istniejÄ… jednak także inne, bardziej lub mniej charakterystyczne dla Internetu. Daje on ludziom bezpoÅ›redni i natychmiastowy dostÄ™p do ważnych zasobów religijnych i duchowych – wspaniaÅ‚ych bibliotek i muzeów oraz miejsc kultu, dokumentów i nauczania Magisterium, pism Ojców i Doktorów KoÅ›cioÅ‚a oraz duchowej mÄ…droÅ›ci wieków. Daje szanse przezwyciężania odlegÅ‚oÅ›ci i izolacji, umożliwiajÄ…c ludziom kontakt z podobnie myÅ›lÄ…cymi ludźmi dobrej woli, którzy łączÄ… siÄ™ w wirtualnych spoÅ‚ecznoÅ›ciach wiary, by nawzajem zachÄ™cać siÄ™ i wspierać. KoÅ›cióÅ‚ może przysÅ‚użyć siÄ™ zarówno katolikom, jak i niekatolikom, wybierajÄ…c i przekazujÄ…c za pomocÄ… tego medium użyteczne dane.
Internet ma zastosowanie w wielu rodzajach dziaÅ‚alnoÅ›ci i programach koÅ›cielnych – ewangelizacji, w tym zarówno reewangelizacji, nowej ewangelizacji, jak i tradycyjnej misyjnej posÅ‚udze ad gentes, katechezie i innych rodzajach edukacji, wiadomoÅ›ciach i informacjach, apologetyce, zarzÄ…dzaniu i administracji oraz pewnych formach duszpasterskiego poradnictwa i kierownictwa duchowego. Chociaż rzeczywistość wirtualna cyberprzestrzeni nie może stać siÄ™ zamiennikiem prawdziwej wspólnoty ludzkiej, wcielonej rzeczywistoÅ›ci sakramentów i liturgii czy też bezpoÅ›redniej proklamacji Ewangelii, może jednak je uzupeÅ‚niać, przyciÄ…gać ludzi do peÅ‚niejszego doÅ›wiadczenia życia wiary i ubogacać religijne życie korzystajÄ…cych z niej osób. Dostarcza ona także KoÅ›cioÅ‚owi Å›rodka komunikacji w stosunku do szczególnych grup – mÅ‚odzieży i mÅ‚odych osób dorosÅ‚ych, osób starszych i zamkniÄ™tych w domach, żyjÄ…cych na odlegÅ‚ych terenach, czÅ‚onków innych grup religijnych – z którymi kontakt innymi sposobami jest utrudniony.
Coraz wiÄ™cej parafii, diecezji, kongregacji zakonnych i instytucji, programów i wszelkiego rodzaj organizacji zwiÄ…zanych z KoÅ›cioÅ‚em obecnie już skutecznie korzysta z Internetu w tych ora innych celach. Twórcze projekty pod auspicjami koÅ›cielnymi istniejÄ… w niektórych miejscach na poziomie narodowym i regionalnym. Stolica Apostolska jest aktywna w tej dziedzinie już od kilku lat i w dalszym ciÄ…gu rozszerza i rozwija swÄ… internetowÄ… obecność. ZachÄ™camy zwiÄ…zane z KoÅ›cioÅ‚em grupy, które jeszcze nie podjęły kroków do wejÅ›cia w cyberprzestrzeÅ„, by zastanowiÅ‚y siÄ™ nad możliwoÅ›ciÄ… uczynienia tego jak najszybciej. Usilnie zalecamy wymianÄ™ pomysÅ‚ów i informacji co do Internetu pomiÄ™dzy tymi, którzy majÄ… już w tej dziedzinie doÅ›wiadczenie a nowicjuszami.
KoÅ›cioÅ‚owi potrzebne jest także zrozumienie i wykorzystanie Internetu jako narzÄ™dzia komunikacji wewnÄ™trznej. Wymaga to jasnego uÅ›wiadomienia sobie jego szczególnego charakteru jako bezpoÅ›redniego, interaktywnego i partycypacyjnego medium.
Już teraz, obustronna interaktywność Internetu zaciera stare rozróżnienie na tych, którzy komunikujÄ… coÅ› i tych, którzy to otrzymujÄ…,24 tworzy także sytuacjÄ™, w której, przynajmniej potencjalnie, każdy może robić jedno i drugie. Nie jest to jednokierunkowa, od góry ku doÅ‚owi, komunikacja z przeszÅ‚oÅ›ci. Gdy coraz wiÄ™cej ludzi zaznajamia siÄ™ z tÄ… cechÄ… Internetu w innych dziedzinach swego życia, można siÄ™ spodziewać, że bÄ™dÄ… jej poszukiwać także w odniesieniu do religii i KoÅ›cioÅ‚a.
Jest to nowa technologia, ale nie idea. Sobór WatykaÅ„ski II powiedziaÅ‚, że czÅ‚onkowie KoÅ›cioÅ‚a powinni przedstawiać pasterzom „swoje potrzeby i życzenia z takÄ… swobodÄ… i ufnoÅ›ciÄ…, jaka przystoi synom Bożym i braciom w Chrystusie”; w rzeczy samej, stosownie do posiadanej wiedzy, kompetencji i autorytetu „majÄ… możność, a niekiedy nawet obowiÄ…zek ujawniania swojego zdania w sprawach, które dotyczÄ… dobra KoÅ›cioÅ‚a”.25 Communio et Progressio zauważyÅ‚a, że jako „żyjÄ…ce ciaÅ‚o” KoÅ›cióÅ‚ „potrzebuje opinii publicznej, aby podtrzymywać dawanie i branie wÅ›ród swych czÅ‚onków”.26 Chociaż prawdy wiary „nie pozostawiajÄ… miejsca dla arbitralnej interpretacji”, ta instrukcja pastoralna odnotowaÅ‚a „olbrzymi obszar, w którym czÅ‚onkowie KoÅ›cioÅ‚a mogÄ… wyrażać swoje poglÄ…dy”.27
Podobne idee wyrażone sÄ… w Kodeksie Prawa Kanonicznego28, a także w dwóch nowszych dokumentach Papieskiej Rady ds. Åšrodków SpoÅ‚ecznego Przekazu.29 Aetatis novae nazywa dwukierunkowÄ… komunikacjÄ™ i opiniÄ™ publicznÄ… „jednym ze sposobów konkretnej realizacji charakteru KoÅ›cioÅ‚a jako communio”.30 Etyka w Å›rodkach spoÅ‚ecznego przekazu mówi: „Dwustronny przepÅ‚yw informacji i poglÄ…dów miÄ™dzy duszpasterzami i wiernymi, wolność wypowiadania siÄ™ podporzÄ…dkowana dobru wspólnoty i respektujÄ…ca rolÄ™ Magisterium w ochronie tegoż dobra, wreszcie odpowiedzialna opinia publiczna — wszystko to jest ważnym przejawem 'podstawowego prawa do dialogu i do informacji w ramach KoÅ›cioÅ‚a”.31 Internet zapewnia skuteczne Å›rodki technologiczne do wypeÅ‚nienia tej wizji.
Istnieje tu wiÄ™c narzÄ™dzie, które można twórczo wykorzystać do różnych aspektów administracji i zarzÄ…dzania. Obok otwarcia kanaÅ‚ów dla wyrażania opinii publicznej, mamy tu na myÅ›li także takie kwestie jak konsultacje z ekspertami, przygotowanie spotkaÅ„ i praktycznÄ… wspóÅ‚pracÄ™ w KoÅ›cioÅ‚ach partykularnych i miÄ™dzy nimi oraz w instytutach zakonnych na poziomie lokalnym, narodowym i miÄ™dzynarodowym.
Edukacja i ksztaÅ‚cenie sÄ… kolejnym obszarem możliwoÅ›ci i potrzeb. „Dzisiaj każdy potrzebuje jakiejÅ› formy permanentnej edukacji medialnej, polegajÄ…cej na wÅ‚asnych studiach, na udziale w zorganizowanych kursach lub na jednym i drugim jednoczeÅ›nie. Edukacja taka nie tylko pozwala poznawać techniki stosowane przez media, ale także pomaga ludziom przyswajać sobie normy dobrego smaku i formuÅ‚ować poprawne oceny moralne, co jest jednym z aspektów formacji sumienia. Za poÅ›rednictwem swoich szkóÅ‚ i programów formacyjnych KoÅ›cióÅ‚ powinien stwarzać okazje do tego rodzaju edukacji medialnej”32 .
Edukacja i ksztaÅ‚cenie odnoÅ›nie Internetu powinny być częściÄ… caÅ‚oÅ›ciowego programu edukacji medialnej dostÄ™pnej dla czÅ‚onków KoÅ›cioÅ‚a. Tak dalece, jak to możliwe, plany duszpasterskie odnoÅ›nie Å›rodków przekazu powinny uwzglÄ™dniać takie ksztaÅ‚cenie w formacji seminarzystów, kapÅ‚anów, zakonników i Å›wieckiego personelu duszpasterskiego, a także nauczycieli, rodziców i studentów.33
ZwÅ‚aszcza mÅ‚odych ludzi należy uczyć, aby „nie tylko byli dobrymi chrzeÅ›cijanami, bÄ™dÄ…c odbiorcami, ale także byli aktywni, korzystajÄ…c z wszelkich pomocy w komunikacji, kryjÄ…cych siÄ™ w mediach (...). Tak wiÄ™c, mÅ‚odzi ludzie bÄ™dÄ… prawdziwymi obywatelami tej epoki spoÅ‚ecznego przekazu, która już siÄ™ zaczęła”34 – epoki, w której media postrzegane sÄ… jako „część nieustannie odsÅ‚aniajÄ…cej siÄ™ kultury, której peÅ‚ne implikacje, jak dotÄ…d, nie sÄ… jeszcze w peÅ‚ni zrozumiaÅ‚e”.35 Nauczanie o Internecie i nowej technologii wiąże siÄ™ wiÄ™c z czymÅ› wiÄ™cej, niż techniki nauczania; mÅ‚odzi ludzie muszÄ… siÄ™ nauczyć, w jaki sposób dobrze funkcjonować w Å›wiecie cyberprzestrzeni, dokonujÄ…c roztropnych osÄ…dów, zgodnie ze zdrowymi kryteriami moralnymi odnoÅ›nie do tego, co w niej znajdujÄ… i stosować nowÄ… technologiÄ™ dla swego integralnego rozwoju i dla pożytku innych.
Internet rodzi też dla KoÅ›cioÅ‚a pewne konkretne problemy, oprócz tych natury ogólnej, omawiane w Etyce w Internecie, dokumencie towarzyszÄ…cym niniejszemu.36 PodkreÅ›lajÄ…c to, co jest pozytywne w Internecie, trzeba jednoczeÅ›nie jasno mówić o tym, co pozytywne nie jest.
Na bardzo głębokim poziomie „Å›wiat Å›rodków przekazu może siÄ™ czasem wydawać obojÄ™tny czy nawet wrogo usposobiony do chrzeÅ›cijaÅ„skiej wiary i moralnoÅ›ci. Wynika to po części stÄ…d, że kultura medialna jest tak głęboko przepojona typowo postmodernistycznÄ… mentalnoÅ›ciÄ…, dla której jedynÄ… absolutnÄ… prawdÄ… jest ta, iż nie istniejÄ… prawdy absolutne, a gdyby nawet istniaÅ‚y, byÅ‚yby niedostÄ™pne dla ludzkiego rozumu i tym samym pozbawione znaczenia.”37
WÅ›ród konkretnych problemów stwarzanych przez Internet jest obecność witryn nienawiÅ›ci, poÅ›wiÄ™conych znieważaniu i atakowaniu grup religijnych i etnicznych. Niektóre z nich ukierunkowane sÄ… na KoÅ›cióÅ‚ katolicki. Podobnie jak pornografia i przemoc w mediach, internetowe strony nienawiÅ›ci sÄ… „odbiciem ciemnej strony ludzkiej natury, skażonej grzechem”.38 Choć szacunek dla wolnoÅ›ci wypowiedzi może wymagać do pewnego stopnia tolerancji nawet dla gÅ‚osów nienawiÅ›ci, wewnÄ™trzne reguÅ‚y branży internetowej oraz – gdy to konieczne, interwencja wÅ‚adz publicznych – powinna ustanowić i egzekwować rozsÄ…dne granice tego, co wolno powiedzieć.
Obfitość witryn internetowych nazywajÄ…cych siÄ™ katolickimi stwarza problem innego rodzaju. Jak powiedzieliÅ›my, grupy zwiÄ…zane z KoÅ›cioÅ‚em powinny być twórczo obecne w Internecie; majÄ…ce wÅ‚aÅ›ciwe motywacje i wiedzÄ™ jednostki i grupy nieoficjalne dziaÅ‚ajÄ…ce z wÅ‚asnej inicjatywy majÄ… także prawo istnienia. Nie rozróżnianie ekscentrycznych interpretacji doktrynalnych, dziwacznych praktyk pobożnoÅ›ciowych, zachwalania różnych ideologii, noszÄ…cych etykietÄ™ „katolickie” od autentycznych poglÄ…dów KoÅ›cioÅ‚a, mówiÄ…c delikatnie, wprowadza zamÄ™t. Poniżej zasugerujemy pewne podejÅ›cie do tego zagadnienia.
Inne sprawy wymagajÄ… również refleksji. W odniesieniu do nich, przynaglamy do nieustannych badaÅ„ i studiów, włączajÄ…c w to „rozwój antropologii i teologii komunikacji”39 – ze szczególnym odniesieniem do Internetu. Obok studiów i badaÅ„ naukowych, może i powinno rozwijać siÄ™ pozytywne planowanie wykorzystania Internetu w duszpasterstwie.40
Niektóre badania naukowe sugerujÄ…, iż szeroki zakres wyboru produktów i usÅ‚ug, dostÄ™pnych w Internecie może przynieść zjawisko ekstrapolacji w stosunku do religii, zachÄ™cajÄ…c do „konsumenckiego” podejÅ›cia do zagadnieÅ„ wiary. Dane statystyczne sugerujÄ…, że pewne osoby odwiedzajÄ…ce religijne witryny WWW mogÄ… być w stanie swego rodzaju „szaleÅ„stwa zakupowego”, chwytajÄ…c i wybierajÄ…c elementy religijne, pasujÄ…ce do ich osobistych gustów. „Tendencja ze strony niektórych katolików do selektywnoÅ›ci w uznawaniu nauczania KoÅ›cioÅ‚a” jest uznanym problemem w innych kontekstach;41 potrzebne jest wiÄ™cej informacji na temat tego czy, i w jakim stopniu, problem ten wzmacniany jest przez Internet.
Podobnie, jak to odnotowano powyżej, wirtualna rzeczywistość cyberprzestrzeni niesie z sobÄ… pewne niepokojÄ…ce implikacje dla religii, jak i dla innych dziedzin życia. Rzeczywistość wirtualna nie jest zamiennikiem Realnej ObecnoÅ›ci Chrystusa w Eucharystii, sakramentalnej rzeczywistoÅ›ci innych sakramentów i wspóÅ‚udziaÅ‚u w kulcie sprawowanym w żywej wspólnocie. W Internecie nie ma sakramentów; a nawet doÅ›wiadczenia religijne, możliwe w nim dziÄ™ki Å‚asce Boga nie sÄ… wystarczajÄ…ce w oderwaniu od wspóÅ‚dziaÅ‚ania z innymi wiernymi w Å›wiecie rzeczywistym. To kolejny aspekt Internetu, który wymaga studium i refleksji. JednoczeÅ›nie, plany duszpasterskie powinny uwzglÄ™dniać, jak przeprowadzić ludzi z cyberprzestrzeni do prawdziwej wspólnoty i jak, poprzez nauczanie i katechezÄ™, Internet może nastÄ™pnie być wykorzystany do podtrzymywania ich i umacniania w zaangażowaniu chrzeÅ›cijaÅ„skim.
Ludzie religijni, jako zatroskani czÅ‚onkowie szerszej spoÅ‚ecznoÅ›ci internetowej, majÄ…cy także swoje wÅ‚asne uprawnione zainteresowania, pragnÄ… być częściÄ… procesu, który kieruje przyszÅ‚ym rozwojem tego nowego medium. Nie trzeba tÅ‚umaczyć, że czasem wymagać to bÄ™dzie od nich dostosowania wÅ‚asnego myÅ›lenia i praktyki.
Ważne jest także, aby ludzie we wszystkich strukturach KoÅ›cioÅ‚a korzystali twórczo z Internetu, wypeÅ‚niajÄ…c swe zobowiÄ…zania i pomagali wypeÅ‚niać misjÄ™ KoÅ›cioÅ‚a. NieÅ›miaÅ‚e odsuwanie siÄ™ ze strachem od tej technologii jest nie do zaakceptowania, biorÄ…c pod uwagÄ™ tak wiele pozytywnych możliwoÅ›ci Internetu. „Metody uÅ‚atwiania komunikacji i dialogu poÅ›ród czÅ‚onków KoÅ›cioÅ‚a mogÄ… umocnić wiÄ™zi jednoÅ›ci miÄ™dzy nimi. Natychmiastowy dostÄ™p do informacji umożliwia [KoÅ›cioÅ‚owi] pogłębienie dialogu ze wspóÅ‚czesnym Å›wiatem (...) KoÅ›cióÅ‚ może prÄ™dzej informować Å›wiat o swych przekonaniach i wyjaÅ›niać powody postaw w konkretnej kwestii czy konkretnej sytuacji. Może jaÅ›niej sÅ‚yszeć gÅ‚os opinii publicznej i wchodzić w nieustajÄ…cÄ… dyskusjÄ™ z otaczajÄ…cym go Å›wiatem, angażujÄ…c siÄ™ w ten sposób bardziej bezpoÅ›rednio we wspólne poszukiwanie rozwiÄ…zaÅ„ wielu pilnych problemów ludzkoÅ›ci”.42
PodsumowujÄ…c wiÄ™c te refleksje, zachÄ™camy kilka konkretnych grup – przywódców koÅ›cielnych, duszpasterzy, wychowawców, rodziców i zwÅ‚aszcza ludzi mÅ‚odych.
Do osób sprawujÄ…cych wÅ‚adzÄ™ w KoÅ›ciele. Osoby zajmujÄ…ce funkcje kierownicze we wszystkich sektorach KoÅ›cioÅ‚a potrzebujÄ… zrozumienia mediów, zastosowania go w tworzeniu duszpasterskich planów odnoÅ›nie do Å›rodków spoÅ‚ecznego przekazu43 razem z konkretnymi strategiami, programami w tej dziedzinie i wÅ‚aÅ›ciwego wykorzystania mediów. Tam, gdzie to konieczne, powinni sami otrzymać wyksztaÅ‚cenie medialne; istotnie bowiem „byÅ‚oby korzystne dla KoÅ›cioÅ‚a, gdyby wÅ›ród osób piastujÄ…cych urzÄ™dy i sprawujÄ…cych różne funkcje w jego imieniu wiÄ™cej byÅ‚o ludzi, którzy otrzymali stosownÄ… formacjÄ™ w dziedzinie Å›rodków spoÅ‚ecznego przekazu”44.
Odnosi siÄ™ to do Internetu, a także do starszych mediów. SprawujÄ…cy wÅ‚adzÄ™ w KoÅ›ciele zobowiÄ…zani sÄ… wykorzystywać „peÅ‚en potencjaÅ‚ 'epoki komputerów' dla sÅ‚użby ludzkiemu i transcendentnemu powoÅ‚aniu każdej osoby i w ten sposób oddać chwałę Ojcu, od którego pochodzi wszelkie dobro”.45 Powinni zastosować tÄ™ wybitnÄ… technologiÄ™ w wielu różnych aspektach misji KoÅ›cioÅ‚a, zgłębiajÄ…c jednoczeÅ›nie możliwoÅ›ci wspóÅ‚pracy ekumenicznej i miÄ™dzyreligijnej w jej wykorzystaniu.
Szczególny aspekt Internetu, jak to zauważyliÅ›my, dotyczy kÅ‚opotliwego czasem rozprzestrzeniania siÄ™ nieoficjalnych witryn WWW, okreÅ›lajÄ…cych siÄ™ jako „katolickie”. System dobrowolnego nadawania certyfikatów na poziomie lokalnym i narodowym, pod nadzorem przedstawicieli Magisterium mógÅ‚by okazać siÄ™ pomocny odnoÅ›nie do materiaÅ‚u o charakterze specyficznie doktrynalnym czy katechetycznym. Chodzi tu nie o narzucanie cenzury, ale o zaoferowanie użytkownikom Internetu godnego zaufania przewodnika po tym, co wyraża autentyczne poglÄ…dy koÅ›cielne.
Do duszpasterzy. KapÅ‚ani, diakoni, osoby zakonne i Å›wieccy pracownicy pastoralni powinni posiadać wyksztaÅ‚cenie medialne majÄ…ce zwiÄ™kszyć zrozumienie wpÅ‚ywu Å›rodków spoÅ‚ecznego przekazu na jednostki i spoÅ‚eczeÅ„stwo oraz nabyć umiejÄ™tnoÅ›ci przekazu, który odwoÅ‚uje siÄ™ do wrażliwoÅ›ci i zainteresowaÅ„ ludzi kultury medialnej. Obecnie niewÄ…tpliwie wymaga to wyksztaÅ‚cenia obejmujÄ…cego Internet, łącznie z jego wykorzystaniem we wÅ‚asnej pracy. MogÄ… oni także czerpać korzyść z witryn internetowych dostarczajÄ…cych Å›wieżych materiaÅ‚ów teologicznych i propozycji duszpasterskich.
Co do czÅ‚onków KoÅ›cioÅ‚a zaangażowanych bezpoÅ›rednio w media, nie trzeba zapewne tÅ‚umaczyć, że potrzebujÄ… edukacji zawodowej, a także formacji doktrynalnej i duchowej, ponieważ, „aby Å›wiadczyć o Chrystusie, czÅ‚owiek musi sam Go spotkać i rozwijać osobistÄ… więź z Nim przez modlitwÄ™, EucharystiÄ™ i sakrament pojednania, czytanie i rozważanie sÅ‚owa Bożego, studium chrzeÅ›cijaÅ„skiej nauki, sÅ‚użbÄ™ innym”.46
Do wychowawców i katechetów. Instrukcja duszpasterska Communio et Progressio mówiÅ‚a o „pilnym obowiÄ…zku” szkóÅ‚ katolickich, by ksztaÅ‚ciÅ‚y one twórców i odbiorców przekazu spoÅ‚ecznego wedÅ‚ug stosownych zasad chrzeÅ›cijaÅ„skich.47 To samo przesÅ‚anie powtarzane byÅ‚o wielokrotnie. W epoce Internetu, z jego niebywaÅ‚ym zasiÄ™giem i wpÅ‚ywem, potrzeba ta jest jeszcze pilniejsza niż kiedykolwiek.
Uniwersytety katolickie, kolegia, szkoÅ‚y i programy edukacyjne na wszystkich poziomach powinny zapewniać kursy dla różnych grup „seminarzystów, kapÅ‚anów, braci i sióstr zakonnych oraz Å›wieckich liderów (...) nauczycieli, rodziców i studentów”48 – a także bardziej zaawansowane ksztaÅ‚cenie w dziedzinie technologii Å›rodków spoÅ‚ecznego przekazu, zarzÄ…dzania, etyki i zagadnieÅ„ strategicznych jednostkom przygotowujÄ…cym siÄ™ do zawodowej pracy w mediach lub do pracy na odpowiedzialnych stanowiskach, włączajÄ…c w to tych, którzy pracujÄ… w dziedzinie Å›rodków spoÅ‚ecznego przekazu dla KoÅ›cioÅ‚a. Polecamy ponadto wspomniane wyżej zagadnienia i pytania uwadze naukowców i badaczy stosownych dziedzin w katolickich uczelniach wyższych.
Do rodziców. Ze wzglÄ™du na dzieci, jak również na samych siebie, rodzice muszÄ… „przyswajać sobie i praktykować umiejÄ™tnoÅ›ci krytycznych widzów, sÅ‚uchaczy i czytelników, odgrywajÄ…c w swoich domach rolÄ™ wzorców rozważnego korzystania z mediów”.49 JeÅ›li chodzi o Internet, dzieci i mÅ‚odzież czÄ™sto sÄ… bardziej zaznajomieni z nim niż ich rodzice, niemniej jednak rodzice majÄ… poważny obowiÄ…zek prowadzenia i nadzorowania swych dzieci w korzystaniu z niego.50 Tym lepiej, jeÅ›li wiąże siÄ™ to z potrzebÄ… lepszego poznania Internetu.
Rodzice powinni sprawdzić, czy technologia filtrowania wykorzystywana jest w komputerach dostÄ™pnych dla dzieci, gdy tylko jest ona finansowo i technicznie osiÄ…galna, aby ochronić je tak dalece, jak to możliwe przed pornografiÄ…, seksualnymi przeÅ›ladowcami i innymi zagrożeniami. Nie powinno siÄ™ pozwalać dostÄ™p do Internetu na pozbawiony nadzoru. Rodzice i dzieci powinni razem rozmawiać o tym, co oglÄ…dajÄ… i czego doÅ›wiadczajÄ… w cyberprzestrzeni; pomocne bÄ™dzie także dzielenie siÄ™ doÅ›wiadczeniem z innymi rodzinami podzielajÄ…cymi te same troski i wartoÅ›ci. Fundamentalnym obowiÄ…zkiem rodzicielskim jest tu pomoc dzieciom, by staÅ‚y siÄ™ krytycznymi, odpowiedzialnymi użytkownikami Internetu, a nie uzależniÅ‚y siÄ™ od Internetu, zaniedbujÄ…c kontakt z rówieÅ›nikami i samÄ… naturÄ….
Do dzieci i ludzi mÅ‚odych. Internet jest drzwiami otwierajÄ…cymi siÄ™ na wspaniaÅ‚y i ekscytujÄ…cy Å›wiat o potężnym wpÅ‚ywie formacyjnym; nie wszystko jednak po drugiej stronie drzwi jest bezpieczne, zdrowe i prawdziwe. „Dzieci i mÅ‚odzież powinny przechodzić formacjÄ™ medialnÄ…, nie wchodzÄ…c na Å‚atwÄ… drogÄ™ bezkrytycznej biernoÅ›ci, nie poddajÄ…c siÄ™ naciskowi rówieÅ›ników ani wyzyskowi komercyjnemu”.51 MÅ‚odzi majÄ… tÄ™ powinność wzglÄ™dem samych siebie – a także rodziców i nauczycieli, a ostatecznie wzglÄ™dem Boga – by dobrze wykorzystywać Internet.
Internet pozostawia niezwykle wcześnie w zasięgu młodych ludzi ogromną możliwość czynienia dobra lub zła, samym sobie i innym. Może wznieść ich życie ponad marzenia wcześniejszych pokoleń i dać następnie możliwość wbogacania życia innych. Może także pchnąć ich w konsumpcjonizm, fantazje dotyczące pornografii i przemocy oraz patologiczną izolację.
MÅ‚odzi ludzie, jak czÄ™sto siÄ™ mówi, sÄ… przyszÅ‚oÅ›ciÄ… spoÅ‚eczeÅ„stwa i KoÅ›cioÅ‚a. Dobre wykorzystanie Internetu może pomóc w przygotowaniu ich do odpowiedzialnoÅ›ci w tych obydwu dziedzinach. Nie stanie siÄ™ to jednak automatycznie. Internet nie jest jedynie Å›rodkiem rozrywki i konsumpcyjnego zaspokojenia. Jest narzÄ™dziem wykonywania użytecznej pracy, a mÅ‚odzi muszÄ… siÄ™ uczyć postrzegać go i wykorzystywać w ten sposób. W cyberprzestrzeni, co najmniej w takim stopniu, jak gdzie indziej, mogÄ… być wezwani do pójÅ›cia pod prÄ…d, praktykowania antykultury, a nawet cierpienia przeÅ›ladowaÅ„ ze wzglÄ™du na to co prawdziwe i dobre.
Do wszystkich osób dobrej woli. Na koniec pragniemy zaproponować pewne cnoty, które powinni kultywować wszyscy, którzy chcÄ… dobrze wykorzystać Internet: ich dziaÅ‚anie powinno opierać siÄ™ na realistycznej ocenie jego zawartoÅ›ci i kierować niÄ….
Konieczna jest roztropność, aby jasno widzieć implikacje – potencjaÅ‚ dobra i zÅ‚a – kryjÄ…ce siÄ™ w tym medium i twórczo odpowiadać na jego wyzwania i możliwoÅ›ci.
Potrzebna jest sprawiedliwość, zwÅ‚aszcza sprawiedliwość i praca na rzecz zmniejszenia cyfrowej przepaÅ›ci – luki miÄ™dzy tymi, którzy w dzisiejszym Å›wiecie sÄ… bogaci w informacje a informacyjnie biednymi.52 Wymaga to zaangażowania na rzecz miÄ™dzynarodowego dobra wspólnego, czyli „globalizacji solidarnoÅ›ci”.53
Konieczne jest męstwo i odwaga. Oznacza to opowiadanie się za prawdą wobec relatywizmu religijnego i moralnego, za altruizmem i hojnością wobec indywidualistycznego konsumpcjonizmu, za przyzwoitością wobec zmysłowości i grzechu.
Potrzeba też umiarkowania – samodyscypliny w podejÅ›ciu do Internetu – wybitnego narzÄ™dzia technologicznego, aby używać go mÄ…drze i tylko dla dobrych celów.
ZastanawiajÄ…c siÄ™ nad Internetem, tak jak nad wszystkimi innymi Å›rodkami spoÅ‚ecznego przekazu, przypominamy, że Chrystus jest „doskonaÅ‚ym przekazicielem”54 – normÄ… i wzorcem dla koÅ›cielnego nastawienia do komunikacji, a także jest treÅ›ciÄ…, którÄ… KoÅ›cióÅ‚ zobowiÄ…zany jest przekazywać. „Oby katolicy dziaÅ‚ajÄ…cy w Å›rodowisku spoÅ‚ecznego przekazu potrafili gÅ‚osić Jezusa 'na dachach' z coraz wiÄ™kszÄ… odwagÄ… i radoÅ›ciÄ…, tak aby wszyscy ludzie usÅ‚yszeli o miÅ‚oÅ›ci, która jest sercem „samo przekazywania” siÄ™ Boga w Jezusie Chrystusie — tym samym wczoraj, dziÅ› i na wieki”.55
Abp John Patrick Foley
PrzewodniczÄ…cy
Bp Pierfranco Pastore
Sekretarz
Watykan, 22 lutego 2002. Święto Katedry św. Piotra Apostoła.
1Jan PaweÅ‚ II, Encyklika Laborem Exercens, n. 25; Por. Sobór WatykaÅ„ski II, Konstytucja Duszpasterska o KoÅ›ciele w Åšwiecie WspóÅ‚czesnym Gaudium et Spes, n. 34.
2Sobór WatykaÅ„ski II, Dekret o Åšrodkach SpoÅ‚ecznego Przekazu Inter Mirifica, n. 1.
3 Np. Inter Mirifica; PrzesÅ‚ania papieży PawÅ‚a VI i Jana PawÅ‚a II z okazji Åšwiatowych Dni Åšrodków SpoÅ‚ecznego Przekazu; Papieska Rada ds. Mediów, Instrukcja duszpasterska Communio et Progressio, Pornografia i przemoc w Åšrodkach SpoÅ‚ecznego Przekazu: Odpowiedź duszpasterska, Instrukcja duszpasterska Aetatis Novae, Etyka reklamy, Etyka w Åšrodkach SpoÅ‚ecznego Przekazu.
4Pornografia i przemoc w Środkach Społecznego Przekazu, n. 30.
5Communio et Progressio, n. 2.
6Jan PaweÅ‚ II, OrÄ™dzie na 34. DzieÅ„ Åšrodków SpoÅ‚ecznego Przekazu, 4.06.2000.
7 Communio et Progressio, n. 10.
8Sobór WatykaÅ„ski II, Konstytucja Duszpasterska o KoÅ›ciele w Å›wiecie wspóÅ‚czesnym Gaudium et Spes, 39.
9 Inter Mirifica, 2.
10Papieska Rada ds. Mediów, Etyka w Internecie.
11Aetatis Novae, 8.
12Ibid.
13Etyka w Środkach Społecznego Przekazu, n. 3.
14Por. Sobór WatykaÅ„ski II, Konstytucja Dogmatyczna o Bożym Objawieniu Dei Verbum, n. 10.
15Aetatis Novae, n. 10.
16Etyka w Środkach Społecznego Przekazu, n. 26.
17Communio et Progressio, 128.
18 Adhortacja Apostolska Evangelii Nuntiandi, n. 45.
19Encyklika Redemptoris Missio, n. 37.
20Aetatis Novae, n. 2.
21Jan PaweÅ‚ II, OrÄ™dzie na 35. Åšwiatowy DzieÅ„ Åšrodków SpoÅ‚ecznego Przekazu, n. 3, 27.05.2001.
22Aetatis Novae, n. 9.
23Etyka w Środkach Społecznego Przekazu, n. 11.
24Por. Communio et Progressio, n. 15.
25Dogmatyczna Konstytucja o Kościele Lumen Gentium, n. 37.
26 Communio et Progressio, n. 116.
27Ibid., n. 117.
28Por. Kanon 212.2, 212.3.
29Por. Aetatis Novae, n. 10; Etyka w Środkach Społecznego Przekazu, n. 26.
30Aetatis Novae, n. 10.
31 Etyka w Środkach Społecznego Przekazu, n. 26.
32Etyka w Środkach Społecznego Przekazu, n. 25.
33Aetatis Novae, n. 28.
34Communio et Progressio, n. 107.
35Jan PaweÅ‚ II, OrÄ™dzie na 24. Åšwiatowy DzieÅ„ Åšrodków SpoÅ‚ecznego Przekazu, 1990.
36 Por. Etyka w Internecie.
37Jan PaweÅ‚ II, OrÄ™dzie na 35. Åšwiatowy DzieÅ„ Åšrodków SpoÅ‚ecznego Przekazu, n. 3.
38Pornografia i przemoc w Środkach Społecznego Przekazu, n. 7.
39Aetatis Novae, 8.
40Por. Jan Paweł II, List Apostolski Novo Millennio Ineunte, n. 39.
41Por. Jan PaweÅ‚ II, Przemówienie do biskupów USA, n. 5, Los Angeles, 16.06.1987.
42Jan PaweÅ‚ II, OrÄ™dzie na 24. Åšwiatowy DzieÅ„ Åšrodków SpoÅ‚ecznego Przekazu, 1990.
43 Por. Aetatis Novae, nn. 23-33.
44 Etyka w Środkach Społecznego Przekazu, n. 26.
45OrÄ™dzie na 24. Åšwiatowy DzieÅ„ Åšrodków SpoÅ‚ecznego Przekazu.
46OrÄ™dzie na 34. Åšwiatowy DzieÅ„ Åšrodków SpoÅ‚ecznego Przekazu, 2000.
47 Communio et Progressio, n. 107.
48 Communio et Progressio, n. 107.
49Etyka w Środkach Społecznego Przekazu, n. 25.
50Por. Jan Paweł II, Posynodalna Adhortacja Apostolska Familiaris Consortio, n. 76.
51Etyka w Środkach Społecznego Przekazu, n. 25.
52Por. Etyka w Internecie, nn. 10, 17.
53Jan PaweÅ‚ II, Przemówienie do Sekr. Generalnego ONZ i Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji ONZ, 7.04.2000.
54Communio et Progressio, n. 11.
55OrÄ™dzie na 35. Åšwiatowy DzieÅ„ Åšrodków SpoÅ‚ecznego Przekazu, n. 4.
© Konferencja Episkopatu Polski (tekst)
© Fundacja „Opoka”, www.opoka.org.pl (opracowanie wersji elektronicznej)TÅ‚umaczenie: Maciej Górnicki, Opoka
Patroni medialni: