WPROWADZENIE
(autorstwa ks. Marka Lisa)

Dziesiąte Orędzie na Światowy Dzień Komunikacji Społecznej przepojone jest troską o prawa i obowiązki człowieka - dwa uzupełniające się wymagania. Papież zwraca się z prośbą o respektowanie jednych i drugich do władz, do środków komunikacji i do ich odbiorców. Racje, jakie wskazuje, to nie tylko humanizm; ważniejsza jest motywacja wynikająca z Ewangelii, z misterium Słowa Wcielonego.

Najdrożsi Synowie Kościoła katolickiego i wszyscy ludzie dobrej woli!

1   Doroczne obchody Dnia Komunikacji Społecznej stanowią nie tylko realizację zobowiązania podjętego podczas Soboru Watykańskiego II (Inter mirifica 18), lecz są także szczęśliwą okazją, by przypomnieć sobie, Ludowi Bożemu i wszystkim członkom rodziny ludzkiej, nadzwyczajne możliwości i ciężar odpowiedzialności wynikającej ze stosowania mass mediów, coraz doskonalszych i powszechnych.

Po raz dziesiąty zabieramy głos z tej okazji, by pogłębić refleksję na wybrany temat, rozpoczętą we wspólnotach kościelnych, oraz by zachęcić do służby, jaka może być wypełniona przez tych, którzy kierują tymi potężnymi środkami. Na zakończenie Roku Świętego, który dla chrześcijan i dla wszystkich ludzi był wezwaniem do pojednania i wewnętrznej odnowy, spoglądamy w stronę podstawowych wartości ludzkich, wskazując ten szczególny temat: Komunikacja społeczna wobec podstawowych praw i obowiązków człowieka. Nasza uwaga zwraca się w stronę tego, co aktualne i nowoczesne, w imię tego, co trwałe i dawne. Chcielibyśmy zmobilizować - na ile to jest możliwe - prasę i radio, telewizję i kino oraz inne nośniki stworzone przez sztukę i naukę do przekazu idei, do współpracy w przedsięwzięciu autentycznie dobrym, a przez to godnym pochwały.

2   Mamy do czynienia ze środkami, ale wypełniają one nie tylko funkcję instrumentalną, nie służą jedynie do nawiązywania kontaktów, nadają się nie tylko do rozrywki; są również - i przede wszystkim - narzędziami edukacyjnymi i dlatego są wezwane do sprawowania wyższych funkcji: dydaktycznych i formacyjnych. Któż nie wie, że w wielu krajach niezwykle skutecznie wykonują one uzupełniającą i integrującą pracę szkolną, przyczyniając się do alfabetyzacji i nauczania starszych i młodych pokoleń? Właśnie ze względu na te uznane możliwości Kościół proponuje tym środkom nowy cel i wskazuje tym, którzy się nimi posługują, zadanie jeszcze bardziej szlachetne i pilne - służenie realizacji podstawowych praw i obowiązków człowieka. Zauważamy, że w pewnych częściach świata powtarzają się sytuacje, w których człowiek musi być wspierany w nabywaniu i korzystaniu z praw, które są mu przecież wrodzone. Niektóre z takich bolesnych przypadków są ukazywane opinii publicznej, inne - nie mniej bolesne - są przemilczane lub wręcz usprawiedliwiane.

3   Jakie to są prawa? Czy wciąż trzeba je przypominać? Wymieńmy krótko: prawo do życia, do nauki, do wolności, do sprawiedliwości społecznej; także prawo do udziału w decyzjach, które wpływają na życie jednostek i społeczeństw, prawo do wyznawania i dawania świadectwa swojej religii, indywidualnie czy zbiorowo, bez dyskryminowania czy karania. Każdemu z tych praw odpowiadają równie ważne obowiązki, które głosimy z jednakową siłą i jasnością; przecież jakakolwiek przewaga praw w stosunku do odpowiadających im obowiązków byłaby elementem braku równowagi, który odbijałby się negatywnie na życiu społecznym. Dlatego trzeba przypomnieć, że rzeczą zasadniczą jest współzależność pomiędzy prawami i obowiązkami - z jednych wypływają drugie i odwrotnie. W takiej właśnie koordynacji środki komunikacji społecznej odnajdują pewny punkt odniesienia, by odzwierciedlać w informacji czy widowisku rzeczywistość ludzką i by przyczyniać się w ten sposób do postępu cywilizacji. Powtarzając znaczenie tych zasad nie jesteśmy poruszeni tylko motywami humanitarnymi - nasza wiara daje nam argumenty jeszcze ważniejsze. W misterium Słowa Wcielonego uznajemy zasadę najwyższego szacunku i oceny człowieka, zaś w całej Ewangelii odnajdujemy najbardziej wiarygodną proklamację jego praw i obowiązków. Ponieważ Słowo stało się ciałem i zamieszkało między nami (J 1, 14), i pozostawiło nam przykazanie wzajemnej miłości wzorowanej na Jego miłości jako przykazanie nowe (zob. J 15, 12), Kościół potrafi i powinien przypomnieć wszystkim, że każdy zamach na prawa człowieka i każde niewypełnienie odpowiednich obowiązków to także naruszenie tego najwyższego prawa. W każdej istocie ludzkiej, cierpiącej z powodu deptania jej praw, czy też dlatego, że nie została wychowana do rozumienia własnych obowiązków, odkrywa się mękę Chrystusa, przedłużającą się poprzez czasy, a każdy chrześcijański pracownik komunikacji społecznej nie może nie znać tej perspektywy, wynikającej z samej wiary.

4   Z pewnością nie jest niczym nowym troska Kościoła o prawa ludzkie i o spełnianie wynikających z niej obowiązków; często dajemy tego świadectwo w naszym nauczaniu; czynili to także nasi Poprzednicy. W tym Orędziu chcielibyśmy przypomnieć szczególne zadania, jakie narzędzia komunikacji społecznej mają wobec podstawowych praw i obowiązków człowieka. Pośród nich - współczesna cywilizacja wymienia je bez wątpienia na czołowym miejscu - znajduje się zależne niemal całkowicie od środków komunikacji prawo do poprawnej i kompletnej informacji. Powiedzielibyśmy nawet, że zdrowa świadomość ludzi co do ich własnych praw i obowiązków zależy w dużej mierze od pracy informacyjnej i formacyjnej narzędzi komunikacji społecznej. Jest więc łatwo zdać sobie sprawę z odpowiedzialności spoczywającej na tych, którzy pracują w tej delikatnej dziedzinie. Śpieszymy w tym miejscu ze wskazaniem zjawiska powracającego z zastraszającą częstotliwością w różnych częściach świata: podstawowe prawa człowieka są negowane nie tylko poprzez niesprawiedliwy akt gwałtu, ale wręcz poprzez odpowiedź na pragnienia sztucznie wywołane w opinii publicznej; wynika stąd, że wskazuje się jako domaganie się praw to, co w rzeczywistości jest ich otwartym deptaniem. Nie chcemy przez to stwierdzić, że narzędzia komunikacji społecznej mogą czasem stać się jedynymi odpowiedzialnymi za podobne nadużycia. Ale przecież nie można zaprzeczyć, że mogą one mieć znaczący wpływ na manipulowanie ideami, wartościami i interpretacjami, na obniżanie zdolności krytycznej szerokich warstw społecznych, na powodowanie swego rodzaju nacisku kulturalnego, proponując czy wywołując tylko te pragnienia, na które chce się odpowiedzieć.

Uważamy, że to wszystko - o ile ma miejsce - stanowi poważną ranę zadaną świętemu wnętrzu istoty ludzkiej, która jest stworzeniem wolnym, uczynionym na obraz Boga. Żadna komunikowana treść nie może nie interesować się osobą ludzką lub narzucić jej sposobu myślenia czy życia pozostającego w sprzeczności z godnością jej właściwą. Nie może też zmusić jej do odstąpienia od rozwoju pozytywnych możliwości, jakie w sobie nosi, czy też do odrzucenia własnych autentycznych praw, jeżeli wypełnia połączone z nimi obowiązki. Ważniejsze od panowania nad żywiołami jest zobowiązanie człowieka - i to jest jego głęboka aspiracja - do panowania nad sobą samym i do postępowania w sposób odpowiedzialny. Ten duchowy wymóg powinien być szanowany, co więcej - wspomagany przez uczciwe używanie środków komunikacji społecznej.

5   W imię tej służby człowiekowi, będącej zasadniczą częścią powierzonej nam misji Chrystusa, zwracamy się z naszym ojcowskim napomnieniem, aby te środki naprawdę stanęły do służby i obrony wszystkich podstawowych praw i obowiązków człowieka:

- Władze publiczne prosimy o wsparcie społecznej komunikacji kultury; prosimy o szacunek dla faktów i dla opinii; prosimy o uczciwe poszukiwanie prawdy, która objawia człowiekowi to, kim rzeczywiście jest wobec braci i wobec Boga; prosimy, aby te poszukiwania przekładały się na postawę głębokiej i pełnej szacunku uwagi wobec najwyższej wartości osoby.
- Osoby działające na polu mass mediów prosimy o konsekwencję w myślach i w życiu, gdy przedstawiają informacje i dają ich interpretacje; niech wyrażają w sposób jednoznaczny, jaki ideał życia naśladują, i niech nie pozwolą uwarunkowywać się przez chęć manipulacji wobec odbiorców, zawsze przedkładając miłość i służbę ludziom nad popularność czy korzyści ekonomiczne.
- Tych, którzy korzystają ze środków komunikacji, prosimy o kształtowanie w sobie uważnego zmysłu krytycznego, dzięki któremu będą mogli przyjąć, umacniać, wspierać moralnie i materialnie osoby, tytuły prasowe, transmisje, filmy, które bronią praw człowieka i wychowują go do jego obowiązków; niech równocześnie umieją bronić się przed agresją i pokusami sprzecznymi z obiektywną prawdą i godnością ludzką. Prosimy o prawidłową ocenę tego, co odbierają, i o zdolność wpływania na narzędzia informacji poprzez odpowiednie - pojedyncze i wspólne - inicjatywy. Czytelnicy, widzowie, słuchacze poprzez swój wybór zawsze będą mieli ostateczne słowo co do przyszłości narzędzi komunikacji, a jest to odpowiedzialność, której często nie są świadomi.

6   Ze swej strony Kościół nie domaga się na tym polu żadnego przywileju. Kościół potwierdza jednak swoje prawo i jednocześnie obowiązek obecności - poprzez swoją długą i powszechną tradycję historyczną, kulturalną, a przede wszystkim religijną i edukacyjną - w dziedzinie środków komunikacji społecznej, zarządzanych publicznie lub prywatnie. Jeśli to konieczne, należy wziąć pod uwagę możliwość tworzenia swoich własnych środków przekazu nie tylko jako wspólnoty ewangelizującej, ale również głoszącej prawa człowieka, co czyni z Kościoła jak to miało miejsce w przeszłości - siłę promującą integralny rozwój człowieka. Ten jego zasadniczy obowiązek głoszenia Ewangelii wszystkim stworzeniom (Mk 16,15), połączony z misją bycia twórcą cywilizacji, nakazuje Kościołowi zajęcie właściwego miejsca w każdej nowoczesnej formie komunii między ludźmi.

Z życzeniem, aby środki komunikacji społecznej wniosły pozytywny wkład w promocję praw i w poznanie obowiązków człowieka, udzielamy z serca naszego Apostolskiego Błogosławieństwa tym, którzy włączą się we współpracę dla osiągnięcia celu tak szlachetnego i trudnego, a równocześnie tak fascynującego, dla lepszej przyszłości rodziny ludzkiej zmierzającej już do roku dwutysięcznego.

Watykan, 11 kwietnia 1976 roku, w trzynastym roku naszego Pontyfikatu

PAWEŁ VI

Źródło:
Orędzia papieskie na światowe Dni Komunikacji Społecznej 1967 – 2002,
Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2002
tłumaczenie z języka włoskiego ks. Marek Lis
©Libreria Editrice Vaticana

Numeracja akapitów oraz pogrubienie niektórych fragmentów tekstu pochodzą od redaktorów strony.