WPROWADZENIE
(autorstwa ks. Marka Lisa)

Podejmując tematykę zaproponowaną w 1982 roku przez ONZ, Papież zwraca uwagę na ludzi starszych. W nowoczesnych społeczeństwach ich tradycyjna rola wychowawców dzielących się nabytym doświadczeniem ulega ograniczeniu; Jan Paweł II przywołuje argumenty biblijne przemawiające za uznaniem dla ludzi starszych. Oto uznanie prosi społeczeństwo i odpowiedzialnych za media.

Drodzy Bracia i Siostry w Chrystusie!

Już od szesnastu lat Kościół katolicki obchodzi specjalny Dzień, podczas którego wierni zapraszani są do refleksji nad swymi obowiązkami modlitwy i osobistego zaangażowania w ważnej dziedzinie komunikacji społecznej, odpowiadając na jasne wskazanie soborowe (zob. Inter mirifica 18); co roku z okazji takiego Dnia porusza się określony temat, na który wierni zwracają uwagę wraz ze swymi modlitwami i ofiarami (Inter mirifica 18). Zgodnie z tą tradycją chciałem, aby w bieżącym roku ten Dzień został poświęcony ludziom starszym, podejmując chętnie temat, jaki Organizacja Narodów Zjednoczonych wzięła pod uwagę w roku 1982.

1   Problemy ludzi starszych mają dziś wymiar i charakterystykę znacząco różne, niż w czasach minionych. Przede wszystkim nowy jest problem związany z wysoką liczbą samych ludzi starszych, co spowodowane jest w krajach o wysokim poziomie życia przez ciągłe postępy medycyny oraz przez rozwiązania higieniczno-sanitarne, przez polepszenie warunków pracy i ogólny wzrost dobrobytu.

Nowe są także niektóre czynniki, właściwe dla nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego i postindustrialnego, a przede wszystkim struktura rodziny, która z modelu patriarchalnego w społeczeństwie agrarnym stała się z zasady małą komórką. Rodzina jest także często osamotniona i niestabilna, a nawet rozbita. Do tego przyczyniły i przyczyniają się różne czynniki, jak opuszczanie wsi i dążenie w stronę aglomeracji miejskich, do czego w ostatnim czasie doszło nadmierne nieraz poszukiwanie dobrobytu i dążenie do konsumizmu. W takim kontekście ludzie starsi nieraz stają się ciężarem.

Stąd biorą się niektóre poważne niedogodności, Zbyt często ciążące na ludziach starszych: najsurowsza nędza, przede wszystkim w krajach wciąż jeszcze pozbawionych jakiejkolwiek opieki społecznej w starości, przymusowy brak aktywności emerytów, zwłaszcza pochodzących z przemysłu czy sektora usług; gorzka samotność osób pozbawionych przyjaźni i prawdziwych uczuć rodzinnych. Wraz z postępem lat, z osłabieniem sił i pojawieniem się osłabiających chorób coraz bardziej odczuwa się fizyczną słabość i przede wszystkim ciężar życia.

2   Te problemy trzeciego wieku mogą odnaleźć właściwe rozwiązanie jedynie wtedy, gdy są odczuwane i przeżywane przez wszystkich jako rzeczywistość przynależąca do całej ludzkości, wezwanej do docenienia osób starszych ze względu na godność każdego człowieka i znaczenie życia, które zawsze jest darem. Pismo Święte, które często mówi o osobach starszych, uważa starość za dar, który odnawia się każdego dnia i który powinien być przeżywany każdego dnia w otwarciu na Boga i bliźniego.

Już w Starym Testamencie starzec jest uważany przede wszystkim za nauczyciela życia: Jak starcom przystoi mądrość... Wieńcem starców jest wielkie doświadczenie, a chlubą ich bojaźń Pańska (Syr25,6). Człowiek starszy ma ponadto jeszcze jedno ważne zadanie - przekazać Słowo Boże nowym pokoleniom: Boże, słyszeliśmy na własne uszy: ojcowie nasi nam opowiedzieli o czynie, którego za ich dni dokonałeś (Ps 44,2). Głosząc młodym swoją własną wiarę w Boga człowiek starszy zachowuje płodność ducha, która nie zanika wraz z osłabieniem sił fizycznych: Wydadzą owoc nawet i w starości, pełni soków i zawsze żywotni, aby świadczyć, że Pan jest sprawiedliwy, moja Skała, nie ma w Nim nieprawości (Ps 92(91),15-16). Tym zadaniom starszych odpowiadają obowiązki młodych, czyli obowiązek słuchania ich: Nie odsuwaj od siebie opowiadania starców (Syr 8,9), Zapytaj ojca, by ci oznajmił, i twoich starców, niech ci powiedzą (Pwt 32,7), jak i udzielania im pomocy: Wspomagaj swego ojca w starości, nie zasmucaj go w jego życiu. A jeśliby nawet rozum stracił, miej wyrozumiałość, nie pogardzaj nim, choć jesteś w pełni sił (Syr 3,12-13).

Nie mniej bogate jest nauczanie Nowego Testamentu, gdzie święty Paweł przedstawia ideał życia ludzi starszych, wskazując bardzo konkretne rady ewangeliczne co do trzeźwości, godności, roztropności, trwałości w wierze, w miłości i cierpliwości (zob. Tt 2,2). Bardzo znaczący jest przykład starego Symeona, który żył w oczekiwaniu i w nadziei na spotkanie Mesjasza, i dla którego Chrystus staje się pełnią życia i nadzieją przyszłości dla siebie samego, jak i dla wszystkich ludzi. Przygotowany przez wiarę i pokorę umie rozpoznać Pana i wyśpiewuje z entuzjazmem nie pożegnanie z życiem, ale hymn wdzięczności wobec Zbawiciela świata, będąc na progu wieczności (zob. Łk 2,25-32).

3   Właśnie dlatego, że trzeci wiek jest okresem życia, który ma być realizowany z zaangażowaniem i miłością, trzeba okazać należyte uznanie i pomoc tym wszystkim «Ruchom», które wspomagają ludzi starszych w odchodzeniu od postawy nieufności, samotności i poddania się, by stali się oni nosicielami mądrości, świadkami nadziei oraz by czynili miłość. Pierwszym środowiskiem, w którym powinna dokonywać się ta działalność osób starszych, jest rodzina. Ich mądrość i doświadczenie jest skarbcem dla młodych małżonków, którzy pośród pierwszych trudności życia małżeńskiego mogą odnaleźć w starych rodzicach powierników, przed którymi mogą się otworzyć i których mogą prosić o radę; natomiast w przykładzie i serdecznej trosce dziadków wnuki mogą odnaleźć wynagrodzenie nieobecności rodziców, z różnych motywów tak dzisiaj częstych.

To nie wystarczy: w społeczności cywilnej, która radom osób dojrzałych często powierzała trwałość porządku społecznego, nawet wśród postępu niezbędnych reform, ludzie starsi mogą także dzisiaj reprezentować element równowagi w konstruowaniu współżycia, które niech postępuje i odnawia się nie przez rujnujące doświadczenia, lecz przez ostrożny i stopniowy postęp.

4   Osoby pracujące w komunikacji społecznej mają do wypełnienia na korzyść osób starszych bardzo ważną - wręcz niezastąpioną - misję. Przecież środki komunikacji społecznej poprzez powszechność ich pola działania i skuteczność przekazu, mogą w sposób szybki i wymowny przywołać refleksję i zwrócić uwagę wszystkich na ludzi starszych i na warunki ich życia. Tylko społeczeństwo świadome, poruszone i zmobilizowane będzie mogło rozpocząć poszukiwanie wskazówek i rozwiązań odpowiednich dla nowych potrzeb.

Osoby działające na polu komunikacji społecznej mogą ponadto w znaczący sposób przyczynić się do zlikwidowania pewnych jednostronnych przekonań młodzieży, przydając na nowo wiekowi dojrzałemu i starości sens własnej użyteczności i ofiarowując społeczeństwu modele myśli i hierarchie wartości, które na nowo dowartościują człowieka starszego. Te osoby mają także możliwość przypomnienia opinii publicznej, że obok zagadnienia sprawiedliwego wynagrodzenia istnieje także zagadnienie sprawiedliwej emerytury, stanowiące część sprawiedliwości społecznej.

Rzeczywiście, nowoczesne schematy kulturowe, które często w sposób jednostronny wywyższają produktywność ekonomiczną, wydajność, piękno i siłę fizyczną czy osobisty dobrobyt, mogą prowadzić do uznania osób starszych za niewygodne, niepotrzebne, nieużyteczne, a więc przenieść je na margines życia rodzinnego i społecznego. Uważne przyjrzenie się tej dziedzinie życia wskazuje, że część odpowiedzialności za taką sytuację spada na niektóre z postaw mass mediów; jeżeli jest prawdą, że środki komunikacji społecznej są odbiciem społeczeństwa, w którym działają, to równocześnie jest prawdą, że przyczyniają się one do kształtowania społeczeństwa. Media nie mogą więc uwolnić się od własnej odpowiedzialności na tym polu.

Pracownicy mass mediów są szczególnie powołani do rozpowszechniania wskazanej powyżej wizji autentycznie ludzkiej, a przez to także chrześcijańskiej, człowieka starszego: starość jako dar Boga dla jednostki, dla rodziny i dla społeczeństwa. Autorzy, pisarze, reżyserzy, aktorzy przez wspaniałe wykorzystanie sztuki mogą ukazać taką wizję jako zrozumiałą i pociągającą. Wszyscy znamy sukcesy, jakie odnosili oni w innych kampaniach, prowadzonych z umiejętnością i wytrwałością.

5   Te ludzkie i chrześcijańskie wskazania, rozpowszechniane przez mass media, pomogą ludziom starszym w spoglądaniu na ten okres życia z pogodą i realizmem; pomogą - na ile to możliwe - w oddaniu swej energii intelektualnej, moralnej i fizycznej dla dobra innych, wspierając inicjatywy humanitarne, wychowawcze, społeczne i religijne; pomogą w wypełnieniu ich długich chwil ciszy poprzez kulturę i w rozmowie z Bogiem. Dzieci będą zdawać sobie sprawę, że idealnym środowiskiem dla ludzi starszych jest środowisko rodziny, wspólnego zamieszkania nie tyle fizycznego, co uczuciowego, pozwalającego im na poczucie szczerej akceptacji, miłości i wsparcia. Społeczność cywilna będzie zachęcana do przyjęcia odpowiednich systemów ubezpieczeń i form opieki, które będą odpowiadały nie tylko potrzebom fizycznym i materialnym, ale także psychologicznym i duchowym, tak by integrować w sposób trwały osoby starsze i umożliwić im pełne życie. Osoby wielkoduszne przyjmą wezwanie do zaofiarowania swego czasu i wysiłków na służbę tej sprawie, rozpoznawszy w potrzebującym bracie samego Chrystusa. Oprócz tej dobroczynnej działalności animacji pracownicy komunikacji społecznej, świadomi tego, iż ludzie starsi stanowią liczną grupę i stałą część ich publiczności, szczególnie słuchaczy radiowych, widzów telewizyjnych i czytelników, będą troszczyć się o to, by istniały także programy i publikacje szczególnie dla nich przystosowane, tak by im zaoferować nie tylko rozrywkę i wypoczynek, ale także pomoc w stałej formacji, wymaganej w każdym wieku. Pracownicy mediów otrzymają szczególną wdzięczność przede wszystkim od osób niepełnosprawnych i chorych, pozwalając im na uczestniczenie z Ludem Bożym w wydarzeniach liturgicznych i kościelnych. W tego rodzaju transmisjach będzie trzeba oczywiście szanować wymagania i specyficzną wrażliwość człowieka starszego, unikając niepokojących nowości i respektując zmysł sacrum, jaki człowiek starszy posiada w wysokim stopniu, a jaki dla Kościoła jest dobrem wartym zachowania.

6   Ludzie starsi, w tym Światowym Dniu Środków Społecznego Przekazu poświęconym ich problemom, niech jako pierwsi ofiarują Panu swoje modlitwy i ofiary, aby w świecie mogła rozwijać się chrześcijańska wizja podeszłego wieku. Ci, którzy cieszą się czarem dzieciństwa, energią młodości i wydajnością wieku średniego, niech spoglądają z szacunkiem, wdzięcznością i miłością na tych, którzy ich poprzedzają. Pracownicy komunikacji społecznej niech z radością udostępniają swe wspaniałe zasoby służbie tej tak szlachetnej i zasługującej sprawie. Niech Pan błogosławi i umacnia wszystkich w ich zamiarach.

Wraz z tymi życzeniami z radością udzielam wszystkim, którzy pracują w dziedzinie komunikacji społecznej, jak i tym, którzy odpowiedzialnie korzystają z ich służby - szczególnie osobom starszym - mojego Apostolskiego Błogosławieństwa, by otrzymali obfite dary pogodnej radości i duchowego postępu.

Watykan, 10 maja 1982 roku

JAN PAWEŁ II

Źródło:
Orędzia papieskie na światowe Dni Komunikacji Społecznej 1967 – 2002,
Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2002
tłumaczenie z języka włoskiego ks. Marek Lis
L’Osservatore Romano, wyd. polskie

Numeracja akapitów pochodzi z tekstu oryginalnego natomiast pogrubienie niektórych fragmentów pochodzi od redaktorów strony.